Novi Sad je grad bioskopa koji je pratio svet filmskim projekcijama – od kraja 19. veka kada su Novosađani pogledali prvi film, preko putujućih bioskopa u nedostatku pravog prostora i savremenih bioskopa koji su bili među modernijima u Evropi, do danas kada ovde postoji i alternativna bioskopska scena.

Paradoksalno, grad bioskopa je u prvoj deceniji novog milenijuma ostao bez ijednog od njih, no ponovo radi bioskop, a čini se da mu se Novosađani uvek jednako raduju. U prošlosti ih je bilo više nego danas, pa su, osim u centru grada, Novosađani gledali filmove u salama u Petrovaradinu, na Telepu ili Detelinari. Cena karata pri prvim bioskopima nije bila za svačiji džep, ali su ga uprkos tome posećivale sve generacije.

Pretrpevši istorijske, odnosno društvene promene, bioskop u Novom Sadu ima zavidnu tradiciju, a Novosađani s pravom dobijaju epitet filmofila. Nakon Drugog svetskog rata trčalo se na neki ruski, francuski, engleski ili domaći film, ubrzo će se i prva glumica obnažiti kupajući se u jezeru u švedskom filmu Igrala je samo jedno leto, a onda se pojavljuju i prvi tapkaroši u Novom Sadu, pa bioskopski život dobija svu punoću.

Danas, osim svetskih hitova u megalomanskim salama, možemo pogledati i alternativnija ostvarenja u prostorima poput KS Svilara, CK13, Doma b612, LAB-a i drugih. Naredni redovi donose neke od važnih godina koje govore o tome da je film za Novosađane bio (i ostao) beg, razonoda i potreba.

1896.

Manje od godinu dana nakon premijerne svetske filmske projekcije u Parizu, Novosađani su pogledali prvi film, i to u Pozorištu Dunđerskog koje se nalazilo u dvorištu hotela Vojvodina, a list Branik ga je najavio kao prvu veštačku predstavu za sugrađane. 

1908.

Otvorena je dvorana Tivoli, na poljani kod današnjeg Muzeja Vojvodine, mesto gde su igrane predstave i prikazivani filmovi. Sa kapacitetom od oko 200 do 300 gledalaca, Tivoli je okupljao ljubitelje avanturističkih filmova i burleske, praćenih muzikom tamburaša ili harmonikaša. Ovde su 1912. prikazani Igoovi Jadnici, prvi dugometražni film, a cena karte bila je 20 krajcara. Uzimajući u obzir to da je, recimo, kilogram govedine u ovom periodu koštao 12 krajcara, ova vrsta zabave nije bila za svačiji džep. Upkos tome, Tivoli je okupljao mahom đake i vojnike, a atmosfera u gledalištu je bila opuštena do te mere da nije bilo čudno da se naglas komentarišu filmovi i predstave. Pošto je dvorana Tivoli imala različite namene, ne smatra se prvim stalnim bioskopom.

1910.

Izgrađen prvi stalni bioskop u Novom Sadu – Apolo, današnji istoimeni tržni centar na Trgu slobode. Bioskop je izgrađen prema nacrtima budimpeštanskog arhitekte, a vlasništvo je pripadalo Apolo projektografu, deoničarskom društvu na čelu sa tadašnjim gradonačelnikom Novog Sada, advokatom Stevanom Adamovićem. Apolo je okupljao otmeniju i obrazovaniju publiku od one u Tivoliju. Adamović je čak želeo da snimi film o Novom Sadu, kako bi privukao narod u još većem broju i sa idejom da uloge podeli Novosađanima. Međutim, u dogovoreno vreme na korzu se okupilo toliko ljudi da snimatelji nisu mogli da rade, te je film snimljen na drugim lokacijama. Filmovi Apola su nabavljani iz Budimpešte i bili praćeni vojnom muzikom. Ubrzo nakon što su se u svetu pojavili zvučni filmovi, Apolo je bio spreman i za ovu bioskopsku novotariju. Tako je 1930. prikazan film Pevajuća luda sa pevačem Alom Džonsonom u glavnoj ulozi. Kao preteča današnjih popularnih lovebox sedišta u bioskopu, ovde su se takođe nalazile lože za parove, odvojene zavesom, kao i lože za porodice. Tokom Drugog svetskog rata, bioskop je preimenovan u Nemezeti, a naziv mu se vraća nakon oslobođenja.

1913.

Drugi stalni bioskop bio je Korzo, izgrađen u Zmaj Jovinoj 4, u dvorištu današnje pivnice Gusan, jednog od omiljenih novosadskih mesta za predah. Ovde je premijerno prikazan film koji je sniman u Novom Sadu – Detektiv kao lopov autora Vladimira Totovića iz 1916. godine. Samu zgradu projektovao je Anton Tikmajer 1901. godine za potrebe fotografskog ateljea.

1924.

Izgrađen je bioskop Odeon prema projektu Avgusta Najara u dvorištu današnje Vojvođanske banke, nekadašnjeg Grand hotela Majer. Odeon je u posleratnom periodu preimenovan u bioskop Slavica, prema prvom domaćem filmu, a od 1953. godine u Bioskop Doma JNA koji je bio karakterističan po ratnim i akcionim filmovima.

1930.

Tridesetih su osnovani i bioskopi Uranija (ugao Trga galerija i Vase Stajića), Reks, budući Narodni bioskop (Tanurdžićeva palata), kao i Luksor u ulici Jovana Subotića.

1940.

Osnovan bioskop Palas u Poštanskoj ulici, budući Jadran. Najgledaniji filmovi ovog doba bili su oni sa Čarlijem Čaplinom u glavnoj ulozi, a Novosađani su hrlili da vide i Šerloka Holmsa kojeg je igrao Džon Barimor. Od ljubavnih filmova najgledaniji su bili oni sa Gretom Garbo, Ramonom Novarom i Marlen Ditrih.

1954.

Osnovana Tribina mladih, koja će odigrati važnu ulogu u bioskopskom životu Novog Sada, najpre kao letnja pozornica u Katoličkoj porti, a danas kao Kulturni centar Novog Sada u kojem se nalazi bioskopska sala i gledaju filmovi sa alternativne scene. U periodu od 1961. do 1973. godine glavni urednik Tribine mladih bio je čuveni filmski reditelj Želimir Žilnik, dobitnik Zlatnog medveda.

1969.

Novi Sad dobija savremeni bioskop Arenu, jedan od najlepših evropskih bioskopa. Kapaciteta oko 700 mesta, ovo je bio i jedan od najmodernijih bioskopa u Evropi, za čiju je akustiku bio zadužen Vasa Dimić, višegodišnji tehnički direktor Radija Novi Sad. Prva projekcija bila je Labudovo jezero. Arena je beležila veliku posetu, posebno uzimajući u obzir tadašnji broj stanovnika, pa je tako jedne godine zabeleženo čak 200 000 gledalaca. Periodično, posećenost bioskopa je zavisila i od filmova koji se u njemi prikazuju, pa je tako Narodni bioskop okupljao filmofile koji su dolazili zbog Brusa Lija, na čak deset projekcija dnevno, dok je Arena tada davala tri filma dnevno. Jadran je bio najposećeniji za vreme filmova sa Mister Binom, kada je na sedam projekcija u danu okupljao i po 2000 ljudi, dok je Arena davala Spilbergov Izgubljeni svet i puštala ga jednom dnevno.

1977.

Osnovana Zvezda film Novi Sad, društvena radna organizacija i kinematografsko preduzeće za uvoz, proizvodnju i distribuciju filmova. Apolo postaje bioskop Zvezda, a preduzeće je obuhvatalo i druge objekte – Narodni bioskop u Tanurdžićevoj palati, Jadran, Arenu, Letnji bioskop u Katoličkoj porti, Stražilovo u Sremskim Karlovcima, Dunav u Petrovaradinu, Narodni u Futogu, Slovan u Kisaču, ali i zgradu Novosadskog pozorišta u Jovana Subotića. Neki od najpopularnijih Zvezdinih filmova bili su Lude godine, Pjevam danju, pjevam noću, Došlo doba da se ljubav proba, Majstori, majstori, Ljubi, ljubi, al’ glavu ne gubi, Špijun na štiklama i drugi.

1979.

Srušen je bioskop Apolo; u narednom periodu Reks postaje poslovni prostor, Odeon magacin Vojvođanske banke, a Dunav i Bačka su zatvoreni zbog slabe posete

1999.

Za vreme NATO agresije bioskopi su radili svakodnevno i to zahvaljujući Centar filmu koji je obezbedio veliki broj domaćih filmova. Baš 24. marta, na dan početka bombardovanja, bioskopi su bili puni: u Areni su se davali Nož i Maćeha, a u Jadranu film Zaljubljeni Šekspir.

2008.

Arena i Jadran prestaju sa radom. Poslednja projekcija u Areni bila je Zrno utehe, iz filmskog serijala o Džejmsu Bondu. Nakon toga, Novi Sad je neko vreme bio bez bioskopa.

2010.

Renovirana Arena, sa šest najsavremenijih bioskopskih sala, a pored nove-stare Arene, u Novom Sadu postoje još dva bioskopa Cinestar cinemas u TC Big (2015) i Cineplexx u TC Promenada (2018).

Autor: Leona Pap