Novi Sad se u narednih mesec dana pretvara u prestonicu ženskog stvaralaštva i umetnosti, a program Heroine, čiji je partner Erste banka, donosi nam čak šest izložbi koje možete posetiti u ovom gradu. Jedna od njih je multimedijalna izložba Heroine Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, koja će biti otvorena 20. maja, a na kojoj će biti predstavljeno čak sedam umetnica iz kolekcije Pavla Beljanskog, pasioniranog ljubitelja umetnina. Upravo nas je ova izložba navela da se prisetimo značajnih Heroina moderne likovne umetnosti, koje su obeležile stvaralaštvo 20. veka. Predstavljamo vam slobodne, kreativne i maštovite žene koje su svojim delima menjale svet.

Početak XX veka predstavlja prelomnu tačku u srpskom slikarstvu, kada srpska slika pokušava da se oslobodi dotadašnjih ustaljenih kanona i akademizma. Stvaranje moderne srpske slike u burnom XX veku, obeležile su generacije slikarki i slikara koji su pripadali različitim pokretima i pravcima. Posebnu ulogu imaju umetnice, heroine kao simbol otpora i jačanja statusa žena uopšte. Neke od njih su upisane zlatnim slovima u istoriju umetnosti, dok su druge nepravedno skrajnute ili potpuno zaboravljene.

Zora Petrović (1894-1962)

Slikarstvo ove umetnice svrstava se u koloristički ekspresionizam. Karakteristika njenog slikarstva je brz, širok potez četkicom preko platna, bez nepotrebnog detaljisanja forme. Figure na njenim slikama su izobličene i deformisane, ali pune unutrašnje snage, naglašene gustom kolorističkom pastom i svetlom. Teme tih slika su najčešće aktovi žena iz naroda i nešto manje enterijeri i portreti.

Nadežda Petrović (1873-1915)

Jedna od najvećih srpskih akademskih slikarki, prva žena ratni fotograf, novinarka, dobrotvorka, žustra govornica, bolničarka i heroina Prvog svetskog rata. Kao slikarka tematski je ostala verna nacionalnom, ali se stilsko potpuno okrenula savremenim tokovima evropske umetnosti, pre svega nemačkom ekspresionizmu. To je verovatno bio jedan od razloga što nije bila dobro prihvaćena od savremenika i kritičara u jednoj tradicionalnoj i patrijarhalnoj sredini, kao što je bila Srbija. Njen patriotizam je uočljiv u izboru tema iz nacionalne istorije i slikanju ljudi i predela Srbije, dok joj slike karakteriše koloritnost, hitri i široki potezi četkicom. Omiljena joj je bila užareno crvena i, njoj komplementarna, zelena boja. Nadeždine slike pripadaju kolorističkom ekspresionizmu, sem slike “Dereglije na Savi”, koja se smatra jednom od prvih manifestacija impresionizma. Svoje dve najbolje slike – “Bogorodičina crkva” i “Bulonjska šuma”, naslikala je u Parizu. Fotografijom se počela baviti tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata. Godine 1906. osniva humanitarno društvo Kola srpskih sestara. Učestvuje kao dobrovoljna bolničarka na frontu i umire od pegavog tifusa, aprila 1915. god. Ona je jedina žena čiji lik se nalazi na papirnoj novčanici Narodne banke Srbije od 200 dinara. UNESKO je uvrstio obeležavanje 150. godišnjice rođenja Nadežde Petrović u svoj kalendar za 2022/23. god.

Liza Križanić (1905-1982)

Rođena kao Draginja Marić, Liza Križanić pripada generaciji mladih umetnika koji su stvarali između dva rata. U njenom slikarskom opusu preovladava upotreba ulja na platnu, nešto manje tempere, pastela i akvarela, a glavni motivi su mrtva priroda i pejzaži Beograda i Dubrovnika. Njeno stvaralaštvo pripada realizmu i intimizmu, ponekad prožeto kolorističkim ekspresionizmom. Najpoznatiji radovi su joj “Pogled na Beograd”, “Suncokreti”, “Cveće”… Pored slikanja, bavila se crtežom, mozaikom i smišljanjem duhovitih rečenica za karikature svog muža, Pjera Križanića. Zbog svoje izuzetne lepote bila je model mnogim tadašnjim poznatim slikarima (Zora Petrović, Kumrić, Job, Uzelac, Milunović…).

Leposava S. Pavlović (1906-2004)

Bila je akademski slikar, viši stručni saradnik i lektor na Beogradskom univerzitetu, profesor francuskog i prevodilac sa rumunskog jezika, dobrotvor. Potiče iz ugledne beogradske porodice intelektualaca. Bila je prijateljica i dvorska dama kraljice Marije Karađorđević. Njeno slikarstvo odlikuje poetika novog realizma, umereni ekspresionizam, poetski realizam i intimizam. Izvela je nekoliko skulptura, od kojih se danas zna za četiri. Najveći broj njenih radova nalazi se u Narodnom muzeju u Beogradu i Spomen-zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu.

Ljubica Cuca Sokić (1914-2009)

Još jedna izuzena srpska slikarka i akademik SANU. Profesor crtanja bila joj je Zora Petrović, a i ona sama je kasnije bila professor na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu. Rana faza stvaralaštva Ljubice Sokić bila je intimistička, potom nastupa faza naglašenog reaalizma koju će sredinom šeste decenije definitivno napustiti i uputiti se u pravcu apstrakcije (postkubizma). Uz slikarstvo i pedagoški rad, bavila se ilustracijom dečjih knjiga i časopisa, kao i izradom skica za filmove. Ilustrovala je više od trideset dečjih knjiga.

Vidosava Kovačević (1889-1913)

Pripadala je prvoj generaciji srpskih slikara s početka XX veka, koja je uspela da u potpunosti prevaziđe konzervativni akademizam XIX veka. Bila je jedna od prvih srpskih slikarki koje su se školovale u Parizu. Stvarala je u kratkom periodu, od 1905. do 1913. god, tokom kog je prešla put od realizma do impresionizma. Njeno najpoznatije delo “Glava devojčice”, je ulje na platnu, koju kritičari smatraju remek delom svoje epohe. Umrla je iznenada u 24. godini života, od galopirajuće tuberkuloze. Veliki broj njenih radova izgubljen je u Prvom svetskom ratu, a neke je odnela u Pariz, tako da je pala u zaborav. Ključnu ulogu u revalorizaciji stvaralaštva Vidosave Kovačević odigrao je Pavle Beljanski, koji nam je otkrio ovu umetnicu specifičnih vrednosti i uveo je u njegovu antologiju.

Milica Zorić Čolaković (1909-1989)

Umetnici tapiserije čiji se umetnički rad izdvaja po posebnoj tehnici, kompoziciji i simbolici, obezbedio joj je jedinstveno mesto u istoriji jugoslovenskog modernizma. Sve je počelo 1950. god, kada je otputovala u Pariz, gde je obišla veliku izložbu meksičke umetnosti. Za nepune dve decenije ostavila je iza sebe oko dvesta tapiserija. U stavranju tapiserija odstupala je od klasičnog pristupa, jer je originalne vezove kombinovala sa svojim delima, spajajući motivske elemente prošlosti i savremenog doba, sama je pravila boje i sama je izvodila vez, uz pomoć tkalja i vezilja iz naroda. Bila je supruga poznatog političara Rodoljuba Čolakovića i njen privatni život bio je veoma intrigantan. Milicin otac bio je ujak čuvene slikarke Nadežde Petrović.

Olja Ivanjicki (1931-2009)

Kao svoju primarnu umetnost bira slikarstvo, mada je studirala i završila vajarstvo. Od Fordove fondacije dobila je sredstva za putovanje i studiranje u Americi. Bila je jedina žena u Mediali, novom umetničkom pokretu koji je osnovan sredinom XX veka, s ciljem da Evropu donese kod nas. Studiranje u Americi i ideje Mediale, Olja kombinuje u jednu celinu – pop art. Šezdesetih godina prošlog veka prva je počela sa pop artom u Beogradu. Njena multimedijalnost i svestranost su se ogledale na različite načine. Vršila je performanse, slične onima koje danas izvodi Marina Abramović. Slike joj obiluju portretima, likovima, slikama androgenih bića koja lice na anđele ili na lica iz apstraktnih delova ljudske podsvesti. Uglavnom koristi tamne boje, sa obavezno prisutnim izvorom svetlosti, koji je prikazan jarkim, svetlim bojama. Čest motiv na njenim slikama je Mona Liza, čiji lik se ne menja, već futuristička pozicija u koju je smeštena. Naslikala je fantastičnih 20.000 slika. Njene slike nalaze se u mnogim svetskim muzejima i galerijama – muzej “Metropoliten”, Muzej moderne umetnosti i fakultet “Dobs Feri” u Njujorku, Narodni muzej i Muzej svaremene umetnosti u Beogradu, Muzej grada Beograda, Gradski muzej u Rovinju…i u Fondu Olje Ivanjicki. Uradila je i nekoliko arhitektonskih projekata, oprobala se kao kostimograf u Narodnom pozorištu u Beogradu, u opereti “Slepi miš”, sa modnom kuća Mona uradila je reviju “Tesla” i kolekciju “Njegoš”.  Izabrana je za najboljeg slikara XX veka u Jugoslaviji. Iako je želela, nikada nije primljena u SANU, jer su je kritičari smatrali “estradnim umetnikom”.

Milena Pavlović Barili (1909-1945)

Bila je srpska slikarka između dva rata i jedini afirmisani predstavnik nadrealizma u srpskom slikarstvu. Njen umetnički opus čini preko 300 radova, veliki broj skica i crteža. Naročito je velik broj portreta i autoportreta, koje slika od najranijih dana, pa sve do njujorškog perioda. Njen slikarski talenat je bio zapažen u Parizu, već posle prve samostalne izložbe 1932. god, ali u Kraljevini Jugoslaviji umetnost joj nije nailazila na razumevanje. Pisala je poeziju na srpskom, italijanskom, francuskom i španskom jeziku. Njene ilustracije u elitnom modnom časopisu Vogue, postižu zapažen uspeh. Proširuje svoj rad na komercijalnom dizajnu, reklami za tekstilnu industriju, radi neku vrstu inscenacije za artikle najvećih modnih kuća. Radila je portrete ljudi iz visokog društva i kostime za čuveni balet “Sebastijan”, Đankarla Menotija, u duhu italijanskog baroka. Inače, Milena je bila čukununuka nastarije Karađorđeve ćerke, Save Karađorđević Ristić. Njen otac potiče iz čuvene parmske porodice Barili, koja je dala veliki broj umetnika. Ubrzo nakon rođenja konstatovana joj je bolest srca, koja će biti i uzrok njene prerane smrti. S druge strane, zdravstveni problem su doprineli da aktivno proživi svoj kratak život, mnogo radi i ostavi veliki broj dela iza sebe. Živela je nomadskim načinom života, sve dok 1939. god. nije otišla za SAD.Njeno delo je domaćoj javnosti otkriveno tek 50-ih godina XX veka, zahvaljujući slikaru, kritičaru i istoričaru umetnosti Miodragu Protiću.

Beta Vukanović (1872-1972)

Rođena je kao Babet Bahmajer, a kasnije se udala za srpskog slikara Ristu Vukanovića. Beti je jedan od najznačajnijih predstavnika plenerista (slikanje u prirodi, van ateljea) u Srbiji. Slikala je portrete, pejzaže (sa motivima iz vardarske Makedonije, Srbije i Bosne) i mrtve prirode. Smatra se začetnicom umetničke karikature kod nas. Autor je preko 500 karikatura, od čega je sačuvano 140, i većina je akvarelisana. Njena poslednja karikatura je najverovatnije “Autokarikatura”, objavljena u listu Politika, aprila 1949. god. Njene grafike nisu naišle na zainteresovanost Beograđana, za razliku od Rima, gde je italijanski kralj kupio dve njene grafike. Pedagoški rad u Beogradu, u slikarko-crtačkoj školi, započela je zajedno sa suprugom, 1900. god. i nastavila ceo život da se bavi time. Jedna od prvih slika koje je Beti naslikala u Srbiji je bila “Krsna slava”. Slika je bila izložena i nagrađena na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. god. Za vreme Balkanskih i Prvog svetskog rata, radila je kao dobrovoljna bolničarka. Izradila je nacrt za ratnu novčanicu od 50 dinara, čija je prva partija izdata marta 1915. god. Za vreme Drugog svetskog rata odbila je da se učlani u pokret Kulturbund, govoreći da sebe smatra Srpkinjom. Slikala je do smrti, koja je zadesila u 101 godini života.

Partner programskog luka Heroine je Erste banka.

Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević savin, istoričarka