U blizini Novog Sada, kod Petrovaradina, nalaze se lokaliteti za koje, čini se, oduvek koristimo zanimljive toponime. Da li smo se ikada zapitali otkud ovde jedan Vezirac, Alibegovac, Tatarsko brdo i sl? Hajde da pokušamo malo bliže da objasnimo njihovo poreklo i zbog čega su oni značajni novosadski toponimi…

Čuvena bitka kao prekretnica rata

Vezirac je malo brdo na severu Srema (između Petrovaradina, Sremskih Karlovaca, Sremske Kamenice i Bukovca), gde je 5. avgusta 1716. god. došlo do sudara dva sveta i poprišta čuvene bitke. Bitka kod Vezirca je bila odlučujuća borba u Austrijsko-turskom ratu 1716-1718. god, čiji ishod će uticati je na mnoga kasnija dešavanja na Starom kontinentu. Za tadašnje prilike, ogroman broj vojnika učestvovalo je u petosatnoj bici kod Vezirca. Osmanlije su imale za cilj da povrate vlast nad Podunavljem, jer je to bio veliki finansijski resurs i plodna zemlja i da prodru dalje u Evropu. Veliki vezir Damad Ali-paša, sa oko 120.000-170.000 vojnika, podigao je logor na brdu Vezirac, naspram Petrovaradinske tvrđave.

Sneg usred leta kao faktor iznenađenja

S druge strane, malobrojniju hrišćansku vojsku koja je brojala 75.000-83.300 vojnika, predvodio je Princ Eugen Savojski. On je prebacio vojsku sa bačke strane iz Futoga i Novog Sada na prostor Petrovaradinske tvrđave, uprkos nevremenu koje je pokidalo pontonske mostove, i nastojao je da ih rasporedi u dva pojasa rovova, izgrađenih dve decenije ranije. Ovi rovovi se zovu retranšmani, odakle je do naših dana ostao naziv Trandžament. Princ Savojski odlučuje se za iznenadni napad, računajući upravo na faktor iznenađenja. Ipak, glavno iznenađenje, koje je postalo prednost za Eugenovu vojsku, bila je jaka oluja praćena snegom u noći između 4. i 5. avgusta. Habzburška vojska napada i razbija prve turske redove, vezir iz neobjašnjivih razloga ne reaguje blagovremeno, Turci se počinju mahnito povlačiti uz velike gubitke, kako u ljudstvu, tako i u ratnom materijalu. Austrijanci su, povrh silnog bogatstva, zarobili i 2.000 kamila. Veliki vezir biva ranjen u glavu i umire u crkvi Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima, a njegovo telo je prebačeno za Beograd, gde je i sahranjen. Bitka na Vezircu odredila je sudbinu centralne Evrope, s obzirom na to da Turci nakon nje nisu više krenuli preko Save i Dunava, a u Petrovaradinu će narednih decenija biti sagrađena Tvrđava.

Da li je velikoj pobedi hrišćanske vojske nad Osmanlijama više pomogla Gospa i sneg usred leta (koji možda i nije bio sneg, već tipična letnja oluja), neposredno pred početak boja, kako kaže mit, ili, pak, ratničko iskustvo princa Eugena? Kako god bilo, toponimi poput Vezirca, Tekija i Tatarskog brda osvanuli su na svim vojnim kartama Evrope. Kao podsetnik na ovu veliku bitku ostali su toponimi koji se koriste i danas: Vezirac, Alibegovac, Karagača, Zanoš, Tatarsko brdo, Puckaroš.

Toponimi: poreklo i naziv

Brdo Vezirac dobilo je ime upravo po velikom veziru, koji je ovde razapeo šator iz kojeg je komandovao bitkom. Na ovom brdu podignut je spomenik 1902. god, od belog krečnjaka, visine 650 metara, prema projektu zagrebačkog arhitekte Hermana Bolea. Sa četvrtastog postolja uzdiže se glavni postament valjkastog oblika, koji se postepeno sužava i na kome stoji krst. Na ovom valjkastom delu uklesan je tekst na latinskom jeziku, a na dnu krsta se nalazio polumesec, čiji su krajevi sada polomljeni. Nešto niže od Vezirca, nalazi se Alibegovac, danas poznato novosadsko vikend naselje.

Alibegovac je toponim nastao od muškog vlastitog imena Ali, titule beg i toponimijskog nastavka -ovac. Znači, naziv potiče od patronima Ali beg, najverovatnije jedne istorijske ličnosti.

Kada se pominju toponimi, treba objasniti i nastanak Tatarskog brda, koje je turskog porekla. Vezuje se za Tatare. Na ovom mestu je verovatno bila smeštena tatarska konjica u bici na Vezircu.

Poreklo imena Mišeluk i dalje je sporno i nedovoljno utvrđeno. Prema Branislavu Bukurovu naziv znači “mišji lug”, a prema Branislavu Đurđevu ovaj naziv vodi poreklo iz vremena Turaka i na turskom jeziku je označavao “hrast” ili “hrastovu šumu”.

Na mestu gde se odigrala bitka danas stoji Rimokatolička crkva posvećena Snežnoj Gospi. Još u srednjem veku na ovom mestu nalazila se hrišćanska bogomolja posvećena Devici Mariji, koju su Turci srušili i ovde podigli drvenu džamiju sa malom tekijom, koju su opsluživali derviši. Nakon isterivanja Turaka petrovaradinski fratri pretvaraju džamiju u hrišćansku kapelu. Sadašnja crkava podignuta je 1881. god. i posvećena Snežnoj Gospi, upravo u znak sećanja na bitku na Vezircu i sneg u avgustu. Na vrhu crkve nalazi se polumesec, a iznad njega krst, kao znak pobede hrišćana nad muslimanima. U crkvi se nalazi ikona Device Marije sa Isusom, koju je Eugen Savojski naručio iz rimske bazilike Santa Marija Mađore, kako bi je nosio u vojne pohode i koju je, u znak zahvalnosti, poklonio ovoj crkvi. Za nju se veruje da je čudotvorna. Ova crkva u narodu je poznata kao crkva na Tekijama.

Po predanju i lokalnoj legendi, jedan deo turske vojske poginuo je u močvari u Petrovaradinskom ritu, a sa njima su potonuli konji, kočije, oružje, ali i brojno blago koje su nosili sa sobom. Legenda kaže da se to blago i danas nalazi duboko u zemlji oko samog rita.

Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka

Foto: Jelena Ivanović