Jesenji sunčani dani, naročito vikendi, savršena su prilika da van gradske vreve provedemo vreme s prijateljima ili porodicom. Ukoliko niste sigurni gde biste se zaputili, da li ste razmišljali da bliže upoznate vojvođanska mesta u ravnici, koja imaju štošta da ponude, a i blizu su Novog Sada? Jedno od naših predloga je Temerin, mesto sa najdužom ulicom u Srbiji koje je udaljeno od Novog Sada svega 20 kilometara.
Temerin je sedište istoimene opštine u jugoistočnom delu Bačke, koju sačinjavaju i Bački Jarak i Sirig. Odlično je povezan sa Novim Sadom (možete stići gradskim busom br. 32 ili lokalnim taksijem), blizu je važnih saobraćajnica u Vojvodini (što je itekako važno za privlačenje investicija i intenzivniji razvoj industrije), izlazi na park prirode Jegrička, ima veliki olimpijski i termalni bazen, sve veći broj uređenih salaša, restorana sa bogatom kulinarskom ponudom…
Većina današnjih Temerinčana vuče poreklo od doseljenika, prevenstveno iz Bosne i Hercegovine, a kasnije i Hrvatske, koji su stizali u različitim talasima, i od starijeg mađarskog življa. Sve je to stvorilo jednu specifičnu socijalnu i kulturnu mikroklimu, koja itekako pozitivno deluje na razvoj ovog mesta i njenih stanovnika.
Osvrnimo se sada i na istorijski razvoj ovog vojvođanskog mesta…
Opština bogate istorije
Prvi pomen Temerina nailazimo u papskoj priznanici iz 1332. god, upućenoj Laurentiju de Temeriju, katoličkom župnom svešteniku. Kod Temerina se spominje mesto Aranja i još 1762. god. stara srpska crkva u Temerinu nazivala se Aranjskom klisom. Ovo mesto je bilo u sastavu kraljevine Ugarske do 1526. god, a sa dolaskom Turaka cela Bačka nalazila se u segedinskom sandžaku, podeljenom na šest nahija (bajsku, bačku, segedinsku, somborsku, subotičku i titelsku, u čijem sastvu je bio Temerin).
Za vreme turske vlasti nad ovim prostorima, dolazi do sve masovnijeg doseljavanja srpskog življa. U segedinskom defteru iz 1560/61. god. zapisana su prva srpska imena žitelja Temerina, koji su plaćali porez. Prema Dimitriju Ruvarcu, Temerin je 1722. god. bio naselje sa 62 srpske kuće i tri pravoslavna popa (Miško, Mihajlo i Petar), s tim što se njihov broj konstantno povećavao. Tako da 1786. imamo već 215 srpskih kuća. Temerinčani su, između 1746. i 1749. god, sagradili veliku i lepu pravoslavnu crkvu i to od cigala, što je u to vreme bila prava retkost. Nalazila se na početku današnje Bosanske ulice, između kućnih brojeva 2 i 10. Možemo zaključiti da je Temerin u to vreme bio bogato mesto.
Još od 1742. god. ovde je radila škola, u kojoj se učilo čitanje, pisanje, crkvene pesme, a troškove je snosila Opština. Najpoznatiji đak ove škole je Lukijan Mušicki, rođeni Temerinčanin. On je bio pisac, poliglota, profesor teologije, gornjokarlovački episkop i saradnik Vuka Stefanovića Karadžića (zaslužan za uvođenje slova Đ u azbuku).
Doseljavanja Mađara i Nemaca
Organizovano doseljavanje Mađara u Temerin počinje 1782, a 1787. god. doseljavaju se i Nemci, koji su osnovali i naselili Bački Jarak. Na mestu Bačkog Jarka bilo je staro naselje koje se pominje još 1267. god, pod slovenskim imenom Ireg, Irigd, Irig, što znači Jarak, nazvan po šancu koji ovde postoji još iz rimsko-jaziškog doba. U Bački Jarak naselile su se Švabe iz Virtemberga. Godine 1799, Temerin je proglašen poljskom varošicom i dato mu je pravo da drži četiri stočna vašara godišnje.
Koliko je koštao Temerin?
Godine 1796. grof Šandor Sečenji kupuje Temerin i Bački Jarak za 80.000 forinti. Pokušaj grofa Sečenija da Srbe pretvori u jobađe (kmetove), doveo je do iseljavanja celokupnog srpskog življa iz Temerina – 210 porodica i 1.610 ljudi. U proleće 1800. godine, oni su svoje kuće i crkvu “razgradili” i sve preneli oko 20 km istočno od Temerina. Tamo su osnovali novo naselje. Obzirom da su se preselili na Đurđevdan, dali su mu ime Đurđevo. Pet godina kasnije sagradili su u Đurđevu još veću crkvu. Temerin je narednih 120 godina bio bez Srba. Grof Sečenj je doveo mađarske koloniste iz županije Pešt, Feher i Tolna. Među njima je bilo i dosta Slovaka, koji su ubrzo mađarizovani.
Dvorac Sečenji – spomenik od izuzetnog značaja
Porodica Sečenji je 1795. god. u Temerinu izgradila reprezentativni dvorac, tzv. Kaštel, u baroknom stilu. Ne možemo pouzdano utvrditi koje je projektant, ali prema nezvaničnim kazivanjima to je graditelj kanala Jožef Kiš. Dvorac je okružen Starim parkom, i celokupno imanje nekada se prostiralo na 20 jutara zemlje. Kasniji vlasnici, porodica Fernbah i njihov baštovan Vince Sadlek, preobratili su park u ukrasnu baštu, arboretum. Bašta je bila prepuna pažljivo biranog i neobičnog drveća, ukrasnog bilja, cveća, ukrašena fontanama i vodom u kojoj su plivale kornjače, ali ukrašena i dvema saletlama. Nedeljom su se ovim parkom mogli šetati obični građani. Ovaj dvorac je proglašen spomenikom od izuzetnog značaja i u njemu se danas nalazi srednja škola Lukijan Mušicki. Današnja katolička crkva, koja se nalazi u centru Temerina, izgrađena je 1804, a stara škola 1835. godine.
Izazovni period za Temerin
Za vreme Revolucije 1848. godine, Temerin je bio potpuno spaljen i uništen, a stanovništvo se preselilo na sever, ali se većina vratila nakon par godina. Veliko nevreme pogodilo je Temerin 20. jula 1853. god, na dan Svetog Ilije po gregorijanskom kalendaru. Mađarsko stanovništvo se tada zaklelo da ubuduće na ovaj dan neće raditi i danas se on praznuje. Dolaskom železnice 1899. godine, započinje industrijski i trgovački razvoj mesta.
Staro Đurđevo
Porodica Sečenji je prodala Temerin i Kaštel žitarskom trgovcu Antalu Fernbahu iz Apatina, i u rukama njegovih naslednika Temerin će ostati sve do agrarne reforme 1920. god. Tada je počelo organovano stvaranje novog naselja u Temerinu, koje će u uspomenu na staro srpsko naselje, poneti ime Staro Đurđevo. Danas je to veliko naselje od oko 4.000 ljudi. Posle Drugog svetskog rata došlo je do pristizanja velikog broja kolonista u Staro Đurđevo (iz sela Vrbljani, BIH), u Sirig i u Bački Jarak, koje je potpuno napustilo dotadašnje nemačko stanovništvo. Građanski rat 90-ih godina prošlog veka izazvao je značajne promene u nacionalnoj strukturi opštine Temerin, usled dolaska velikog broja srpskih izbeglica.
Zavičajna kuća Tajhaz
Upravo na inicijativu kolonista iz Bosanske Krajine, a sa željom da se sačuva sećanje na zavičaj, nastala je Zavičajno muzejska zbirka etnološko-istorijskog karaktera, tzv. Brvnara, u Bačkom Jarku. U samom Temerinu nalazi se Zavičajna kuća Tajhaz, otvorena 2003. godine, kojom upravlja Temerinska likovno-stvaralačka kolonija. Ovaj kulturni kompleks upotpunjuje i Stvaralačka kuća, gde se organizuju izložbe, radionice i likovne kolonije.
Temerin ima najdužu ulicu u Srbiji, dužine 12.5 km
Sami počeci gradnje ulice datiraju u vreme vladavine Marije Terezije. Tada je postojao običaj da se umesto kamena temeljca postavljaju krstovi sa Isusom, pa se jedan takav i danas može videti na izlazu iz Temerina prema Bečeju. Najduža ulica, nekadašnja Maršala Tita, a današnja Novosadska, duga je 12.5 km. Kada se dolazi iz Novog Sada, prvo se ulazi u Bački Jarak koji ima 142 kućna broja. Sa ulaskom u Temerin, brojevi kreću ispočetka i idu od 2 do 694. Novosadska ulica je dugo vremena bila prva stanica poštanskih kočija koje su dolazile iz Beča, pa su preko Petovaradina išle za Temišvar i Brašovan.
Temerin može da se pohvali uređenim bazenskim kompleksom, koji čine veliki olimpijski bazen i dva bazena sa termomineralnom vodom. Ova voda je veoma lekovita i efikasna u lečenju reumatskih, kožnih i degenerativnih oboljenja.
Park prirode Jegrička
Kroz opštinu Temerin, dužinom od 18 km, protiče nekada najduža autohtona vojvođanska reka – Jegrička. Ovo je značajno stanište ptica i botaničko područje, na kojem je prisutno 80 vrsta vodenih i močvarnih biljaka, gde se izdvajaju zaštićene i ugrožene vrste sa Crvene liste flore Srbije (beli lokvanj, barska paprat, vodeni orašak…). Jegričku nastanjuje 20 vrsta riba od kojih su 14 autohtone, 198 registrovanih vrsta barskih ptica, značajan broj vodozemaca, gmizavaca, sisara…
Park prirode Jegrička pruža posetiocima mir i tišinu na obali reke, ali i mogućnost ribolova i rekreacije u vidu šetnji, vožnje katamaranom Čigra, drvenim čamcima…
Čuvene manifestacije
Inače, Temerin ima razvijen lovački i ribolovočki turizam i nekoliko takvih udruženja. Mnogobrojne manifestacije održavaju se u Temerinu, počev od Međunarodnog januarskog sajma vina, potom sajma rakije, festivala ludaje u oktobru mesecu i svakako najmasovnije manifestacije koja nosi naziv Prosto k’o pasulj.
Temerin kao mesto za predah
Na obali Jegričke smešten je hotel Moja čarda, sa dečijim igralištem, terenima na otvorenom, kanuima i biciklima. Posetioci mogu da obiđu salaše i vinarije, koji su idealna mesta za opuštanje i degustaciju vina, poput Vinskog salaša Vindulo, Antero etno salaša, vinarije Kabač, Alba ergele na salašu 196 i Bucinog salaša na kome najmlađi mogu da se upoznaju sa velikim brojem životinja, a malo stariji da probaju kulinarske specijalitete. Pojedini restorani nude i prenoćište, kao što je restoran Tri šešira, Jelen i nadaleko čuveni Stari Rubin, koji na meniju ima čak i svoju “temerinsku šniclu”. Ukoliko samo želite da se zasladite, onda je tu sladoled u kafeu Palma i poslastičarnica HofyCuki.
Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka
