Danas Novi Sad važi za festivalski grad koji okuplja nebrojene belosvetske turiste i izvođače – no, malo nam je poznato da je Novi Sad odavno bio u centru muzičkih dešavanja, važna stanica na turnejama svetskih superzvezda, mesto rođenja velikih imena domaće muzike, a bilo ih je i koji su dolazili samo da bi ovde snimili pesme i koji, iako nisu iz naše zemlje, Novi Sad smatraju matericom svoje uspešne karijere.

U međuratnom periodu, ovo je bio relativno mali grad u kojem je cvetao kulturni život, mahom zahvaljujući bogatom sloju jevrejske zajednice u Novom Sadu. Otuda je i jedan od najvećih muzičara prošlog veka, poljsko-američki pijanista Artur Rubinštajn, održao koncert davne 1928. godine. Na poziv Jelene Kon, supruge uglednog Jevrejina, vlasnika prodavnice Kod belog konja i banskog većnika, Rubinštajn je svirao na humanitarnom koncertu. Naime, Jelena je bila na čelu humanitarne organizacije Kora hleba i dečje obdanište, najpoznatije ekumenske organizacije za nezbrinute majke i decu. Gospođa Kon je očito imala vrlo istančan muzički ukus, jer osim Rubinštajna, na njenu inicijativu u Novi Sad su stigli i Vaša Pšihoda, Drezdenski orkestar i Paul Hindemit.

Nakon Drugog svetskog rata i oslobođenja, Novi Sad je nastavio tamo gde je stao – društveni život razvijao se na svim poljima. Dokaz tome je i jedno iznenađujuće malo parče Dnevnika u okviru Kulturne hronike, koje najavljuje veliki koncert još veće legende svetskog džeza: Luja Armstronga. Na Sajmištu, 2. aprila 1965, sa početkom u 20.30, nastupio je čuveni Sačmo i održao koncert za pamćenje. Sa ansamblom All stars i solistkinjom Džuel Braun, Armstrong je očarao Novosađane, doduše, ne po povoljnoj ceni. Karte za nastup mogle su se kupiti na blagajni Sajmišta i Kulturno-propagadnog centra po ceni od 1000, 2000, 3000 i 4000 dinara, što je tada bila poprilična suma novca. Uz Hello Dolly, kao hit večeri i noseću numeru ploče koja je bila prodavanija od Bitlsove, Novosađani su uživali – za sve pare.

A, onda su se u Novom Sadu sreli Janika Balaž, kralj tamburice i jedan od najvećih violinista 20. veka, David Ojstrah. Ojstrah je posetio Novi Sad 1972. godine, kada se i obreo, a gde drugo nego u jednoj od naših kafana, na Petrovaradinskoj tvrđavi. Za to vreme, Balaž je svirao za goste kafane, a sovjetski violinista je, zadivljen onim što čuje, pred celom kafanom ustao i odao priznanje Janiki da je veći virtuoz od njega samog. Prva tambura Jugoslavije i njegov orkestar stekli su svetsku slavu kada je film Skupljači perja, u kojem se pojavljuju, 1967. godine osvojio gran-pri žirija Kanskog festivala za jugoslovensku kinematografiju. Ova anegdota o susretu violine i tamburice slikovito govori i o budućim putevima muzike u Novom Sadu.

S jedne strane, grad slatkih tonova tamburice koja se sluša za kariranim stoljnacima, a sa druge nosilac pank talasa koji je potekao iz specifičnog bunta i neslaganja sa sistemom, Novi Sad odlikuje dihotomija između stila života zvanog natenane i alternativnog, zvučnog i namrgođenog glasa koji je izrodio neke od najvećih pank bendova bivše Juge, poput Pekinške patke, kojoj je posvećen i jedan prolaz u centru grada – mali, ali dovoljan znak da Novi Sad pamti svoje muzičke korene. Ne smemo zaboraviti ni ambasadore novosadskih melodija i mentaliteta– Love Hunters, Đorđa Balaševića, Ateist rep, Ritam nereda, Zvonka Bogdana, Garavi sokak, a koji od njih najviše odgovara Novom Sadu – otvoreno je pitanje, dok bi odgovor verovatno bio negde na sredini.

Otkako je, pre tri godine, promenjen koncept dočeka Nove godine u Novom Sadu, raznolikost koju ovaj grad neguje na svakom koraku, dobila je i svoj događaj – Доček, koji je izmenio ustaljeni koncept proslave najluđe večeri i pokazao zašto je Novi Sad grad kulture. Oživeli su stari koncertni prostori poput Studija M, poznatog po verovatno najboljoj akustici u bivšoj Jugoslaviji, gde su se održavali brojni koncerti i gde je legendarni Bajaga svojevremeno dva meseca u kontinuitetu snimao album. Stari dobri Studio M je zato za Доček 2019. godine, umesto očekovanih pop-rok svirki po kojima je poznat, ugostio nekoliko poznatih domaćih di-džejeva, među kojima i jednog od trenutno najpopularnijih na srpskoj elektronskoj sceni – Kristijana Molnara. Doček pravoslavne Nove godine sada se već tradicionalno održava na preko pedeset gradskih lokacija i ovim povodom okuplja stotine muzičara iz regiona i sveta, što ume da bude veliki problem za ljubitelje izvođača koji gostuju iste večeri, u istom gradu, u malom vremenskom razmaku ili, ako ste baš loše sreće – u isto vreme.

Kako Novi Sad sve do ove godine nije imao „pravu“ koncertnu salu, alternativni prostori su nudili rešenje za velike događaje ovog tipa – SNP, Sinagoga, Sajam, SPENS i drugi. Tako je poslednjih godina postalo uobičajeno za Novosađane da na nekoj od pozornica najstarijeg profesionalnog pozorišta u zemlji slušaju alternativne bendove poput slovenačkog Lajbaha i hrvatskog Let 3, ali i svetsku di-džej atrakciju Nolah, kao i da među zidinama stare Reformatorske crkve uživaju u maestralnom izvođenju Dejana Petrovića na tradicionalnoj srpskoj trubi. Sinagoga je možda i jedan od najpoznatijih prostora za klasične koncerte, no neretko se ovde čudnim putevima spajaju njena tradicija i sevdah, pa su u proteklom periodu ovde nastupali Božo Vrećo, Mostar Sevdah Reunion, kao i Amira Medunjanin, koji su svaki put publiku ostavili bez teksta.

Otvorenost grada ka novim muzičkim imenima vidimo i u činjenici da je Novi Sad obeležio sam početak karijere hrvatskog Atomskog skloništa, jednog od najpoznatijih eks-Ju bendova, koji je krajem sedamdesetih održao jedan od prvih nastupa kao relativno nepoznat bend na novosadskom Bum festivalu i – oduševio Novosađane. Sve ostalo je istorija.

Kada su u pitanju novi pravci, Novi Sad je oberučke prihvatio talas elektronske muzike koji je svoje zlatno doba imao devedesetih godina, kada su na SPENS-u održavane velike rejv žurke uz Noise Destruction i druge di-džejeve, a čini se da je u poslednjih nekoliko godina ovaj pravac doživeo svoj novi vrhunac. U sve više novosadskih klubova i lokala odjekuju zvuci tehna, hausa i drugih sličnih žanrova i po pravilu – uvek privlače veliki broj mladih.

Spisak onih koji su obeležili novosadsku muzičku scenu, a nisu pomenuti, zasigurno je predugačak, što dovoljno govori o novosadskom muzičkom senzibilitetu, koji je teško uklopljiv u jedan okvir. Od klasike do elektronike, put vodi kroz Novi Sad. I dok u doba sveopšte pandemijske krize razmišljamo da li ćemo i kada moći da uživamo usred gužve u izvođenjima omiljenog nam pevača, benda ili di-džeja, ostaje nam da do daske pojačamo snimak sa nekog dobrog nastupa. Održanog u Novom Sadu, naravno.

Autor: Leona Pap
Foto: Vladimir Veličković, Jelena Ivanović