Karlovačka gimnazija je najstarija srpska gimnazija, smeštena u gradu udaljenom osam kilometara od Novog Sada, koji je tokom XVIII i XIX veka bio duhovno i političko uporište Srba u Habzburškoj monarhiji.
Za osnivanje Karlovačke gimnazije najznačajnija ličnost bio je karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, a tome su prethodile viševekovne težnje srpskog stanovništva na ovim prostorima da pruže kvalitetno obrazovanje svojim naslednicima. Isprva su to mogli samo imućniji ljudi, koji su decu slali u rusko-slovensku školu, a potom i u Latinsku gimnaziju, gde su predavali srpski učitelji iz redova kaluđera i sveštenika.
Stefan Stratimirović uspeo je da nagovori dobrostojeće trgovce tog vremena da daju novac i pomognu osnivanje gimnazije. Tako je ugledni karlovački trgovac Dimitrije Anastasijević Sabadov dao 20 hiljada forinti u srebru. Drugi građani Karlovaca prikupili su nešto više od 13 hiljada forinti. Tadašnji novi car Leopold II pokazao je predusretljivost ka srpskom narodu u odnosu na svoje prethodnike, te je dao dozvolu mitropolitu za osnivanje gimnazije.
Karlovačka gimnazija počela je s radom 1. novembra 1792. godine, i ubrzo po osnivanju postala je središte srpske prosvete, kulture i duhovnosti. Tokom prvih pedesetak godina svog postojanja gimnazija je imala šest razreda – četiri niža gramatika i dva viša humaniora, da pbi 1852. dobila i sedmi i osmi razred.
Nastavni jezik bio je latinski, kao i u većini škola tog vremena, a učili su se sledeći predmeti: nemački, istorija, geografija, prirodne nauke, fizika, antropologija, rimske starine, logika i moralika, a kasnije i grčki i mađarski jezik. Nastava na srpskom jeziku počinje da se odvija od 1852. godine. Mitropolit Stratimirović birao je profesore i direktore. Pošto među Srbima nije našao pogodne ličnosti, nekoliko prvih direktora bili su Slovaci – Johan Gros, Andrija Volni, Georgije Karlo Rumi i Pavle Magda. Prvi Srbin direktor gimnazije bio je Jovan Gerčić. Jedina žena koja je zauzimala direktorsku poziciju bila je Nevenka Dobronjovska, čiji je direktorski staž trajao 12 godina.
Prvih sto godina Karlovačka gimnazija nalazila se u zgradi nekadašnje Latinske škole. Za to vreme, kroz njene učionice prošlo je preko 18 hiljada učenika. Nova zgrada, u kojoj se Karlovačka i danas nalazi, sagrađena je 1891. godine, prema projektu budimskog arhitekte Julija Đule Partoša, a zahvaljujući sredstvima patrijarha Germana i njegovog brata, sremskomitrovačkog prote Stevana Anđelića, koji su u tu svrhu dali 162 hiljade forinti. Nova zgrada građena je u srpsko-vizantijskom stilu, sa bogato ukrašenim ulazom.
U početku su đaci bili skoro isključivo iz Sremskih Karlovaca, a kasnije su u nju počele da dolaze učenici iz scih srpskih pokrajina Austrije i Turske. Od 1907. godine nastavu su mogle da prate i devojke, ali samo one iz Karlovaca, kako bi mogle da budu pod budnim okom svojih roditelja. U okviru škole postojao je internat za siromašne učenike, i konvikt za decu bogatijih roditelja. Disciplina je bila stroga, a neposlušni đaci kažnjavani su batinama, školskim zatvorom ili isključenjem.
Danas je Karlovačka filološka gimnazija. U zgradi su se snimali čuveni domaći filmovi, kao što su Balkan ekspres, Varljivo leto i Lajanje na zvezde.
Biblioteka Karlovačke gimnazije najstarija je školska biblioteka u Srbiji. Poseduje preko 18 hiljada knjiga. Mnogi znameniti građani zaveštavali su svoje knjige gimnazijskoj biblioteci. Od vrednih knjiga, tamo se nalazi fototipsko izdanje Miroslavljevog jevanđela, koje je biblioteci poklonio kralj Aleksandar Obrenović, Četvorojevanđelje iz XVI veka, Služabnik Vićenca Vukovića iz 1554, prva izdanja Dositeja Obradovića, Branka Radičevića, Vuka Karadžića i mnoge druge.
Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar
Foto: Wikipedia
