Banska palata nekada je bila sedište bana Dunavske banovine i banske uprave od 1939. do 1941. god, a danas je sedište Pokrajinske vlade Vojvodine. Nesumnjivo je jedna od najlepših građevina arhitekture XX veka u Srbiji, a delo je čuvenog Dragiše Brašovana. Zbog svog specifičnog oblika koji podseća na brod, Novodsađani je neretko nazivaju Bela krstarica. Donosimo vam priču o čuvenoj Banovini, najprepoznatljivijem simbolu moderne arhitekture u Novom Sadu

Banovinski kompleks je impozantno javno zdanje, čiju jedinstvenu kompoziciju čine dve odvojene zgrade – Banovinska palata i Većnica, podignute u razdoblju od 1936. do 1940. god, u stilu moderne. Zdanje je podignuto na praznom zemljištu od 28.000 kvadrata “malog Limana”, nekadašnjeg Bulevara Kraljice Marije, danas Bulevar Mihajla Pupina 16.

Novi Sad kao deo Dunavske banovine

Gradnja Banske palate je bila uslovljena međuratnim istorijskim i političkim okolnostima. Naime, Novi Sad je objavom kralja Aleksandra I Karađorđevića, od 3. oktobra 1929. god, postao prestoni grad Dunavske banovine, jedne od devet jugoslovenskih banovina. Banovine su želele da svoje službe smeste u prestižne palate u glavnim gradovima svih banovina, kao vidljiv znak moći i prosperiteta i radi uklanjanja nacionalnih podela. Posle 1918. god. grad Novi Sad menja svoje lice. Najvažniji urbanistički poduhvati su uklanjanje Mostobrana, što je omogućilo slobodan pristup obali Dunava, razvoj industrijskih preduzeća u zoni blizu Dunava i nasipanje močvarnog područja između straog gradskog jezgra i dunavske obale (područje tzv. Malog i Velikog Limana).

Najčuvenije delo Dragiše Brašovana

Projektant ovog kompleksa je arhitekta Dragiša Brašovan i ovo je jedno od njegovih najčuvenijih dela. Osnovna namera arhitekte bila je gradnja asocijativnog objekta, koji bi simbolizovao izgled dunavskih lađa koje plove u neposrednoj blizini. Brašovan je, ne samo uspešno realizovao ovu ideju, već je projektovanjem palate takvog volumena i kontura, pokazao vrhunsko autorsko majstorstvo, i to sa svega 32 godine života (koliko je imao kada je potpisao projekat).

Izgradnja Banovine je zbog velike ekonomske krize počela 1. avgusta 1936. god. i od samog početka je bila vrlo komplikovana, zbog problema sa peskovitim i podvodnim terenom (deset godina pre toga na ovom terenu isušena je velika bara). Građevinski radovi završeni su 1939. god. Rekapitulacija urađenog posla dovoljno govori o svoj grandioznosti ovog građevinskog poduhvata: iskopano je 30.000 kubika zemlje, nosivost terena obezbeđena je nasipanjem 20.000 kubika šljunka i 4.000 kubnih metara peska, zidovi su izgrađeni od 4 miliona opeka, 5.000 tona cementa, 600 tona gvozdene armature, a za oplatu fasadnih površina obezbeđeno je 12.000 kvadratnih metara obloge od bračkog belog polumermera. Ukupni troškovi, bez nameštaja, iznosili su 56.350.501,42 dinara.

Potkovičasta palata s kulom visine 42 metra

Banska palata je objekat izdužene, zatvorene potkovičaste osnove, duge 185 metara i širine 44 metra, i na tri mesta spojene poprečnim krilima, u koja su smešteni holovi sa stepeništima. Zgrada ima pet etaža, od suterena do potkrovlja i ukupno osam ulaza. Na severoistočnom uglu ističe su kula visoka 42 metra. Zgrada je funkcionalno organizovana sa hodnicima u kružnom toku i kancelarijama u nizu. Banska palata sadrži 569 odeljenja, a u središtu zgrade je svečani hol. Iznad glavnog ulaza, prema Bulevaru Mihajla Pupina, nalaze se medaljoni sa likovima kralja Petra Prvog, kralja Aleksandra, vojvode Stepe Stepanovića, Živojina Mišića, Radomira Putnika i Petra Bojovića. Nad glavnim ulazom smešteni su reprezentativni kabineti bana i njegovih pomoćnika i velika pažnja posvećena je opremanju upravo tih kabineta. Nameštaj za njih je rađen po crtežima dizajnera Karla Visingera, a većinom je proizveden u slovenačkoj “Lesnini”.

U zaleđu Banske palate, nešto kasnije, izgrađen je Banski dvor ili Većnica. Bila je to rezidencija bana Dunavske banovine, a danas se ovde nalazi Skupština Vojvodine. Ovo je složeno koncipiran objekat, krstaste osnove (57,5-100 metara), sa središtem podignutim u visinu. U zgradi se nalazi 147 prostorija, a glavni prostor je velika sala u kojoj su održavana banska zasedanja. Na spratu je bio izgrađen luksuzni stan, namenjen za stanovanje bana sa porodicom. Materijal primenjen na fasadama i enterijeru Većnice identičan je onom na Banovini. Čitav Banovinski kompleks odlikuje izuzetno dobar kvalitet gradnje, sjajna obrada materijala i namenski izrađen nameštaj.

Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar

Foto: Jelena Ivanović