„Predstava Mefisto je uzbudljiva priča o ambiciji. Ispostavlja se da je ambicija kao lijek – ako je ima premalo, čovjek postaje slab i razboli se; ako je ima previše, ambicija truje čovjeka i sve oko njega. Ali kako pronaći pravu mjeru? Mnogi ljudi su skloni da idu kraćim putevima, pa makar cijena bila velika. Koliko ljudi nosi maske?“, pita se reditelj ove predstave, Haris Pašović, čiju će premijeru Novosađani i posetioci Evropske prestonice kulture imati priliku da pogledaju 12. jula u Srpskom narodnom pozorištu.
Vraćajući se na represivni i totalitaristički kontekst predratne i ratne Nemačke, predstava Mefisto, nastala na predlošku istoimenog romana nemačkog pisca Klausa Mana, deo je programa Tvrđava mira, Evropske prestonice kulture, čiji je jedan od glavnih ciljeva kritički osvrt na posledice ratnih sukoba.
Manov opus obeležen je ovim romanom koji je izdat 1936. godine, u jeku nacističkog režima u Nemačkoj, i zbog kojeg je taj pisac bio proteran iz države. Dramski tekst Mefista koji ćemo videti u Srpskom narodnom pozorištu, u izvedbi velikog ansambla Drame SNP-a, poput Aljoše Đidića, Gordane Đurđević Dimić, Lidije Stevanović i gostiju poput Mirjane Karanović i Miodraga Krivokapića, sledi radnju romana bez ikakve „intertekstualnosti”, zato što su priča, radnja i likovi izvanredno napisani, snažni, interesantni i kompleksni i prerastaju u univerzalnu i svevremensku priču o apsolutnom zlu i buntu i otporu najhrabrijih članova jedne zajednice.
Ova predstava ima mnogo likova i u formalnom smislu je spektakl, što je ujedno i forma koja najbolje izražava nacističku ambiciju, pompu i monumentalnost na kojoj su insistirali i koja je bila izraz njihove moći. Predstava se realizuje u koprodukciji Srpskog narodnog pozorišta i „Ist vest centra” (East West Center) iz Sarajeva.
Mefisto – roman jedne karijere. Prikazuje karijeru glumca Hendrika Hofgena, čiji se uspon odvija paralelno sa usponom fašističke države. Da li cilj opravdava sredstva? Reklo bi se da uvek imamo opcije…
Roman jedne karijere – to je podnaslov ovog remek-djela svjetske književnosti. Šta samo sve spremni da uradimo za svoj uspjeh? Da li postoji etička granica koju ne smijemo preći dok ostvarujemo svoju karijeru? Možemo li prepoznati momenat kad se počinje gubiti ljudskost u trci za novcem i slavom? Jesmo li spremni da izdržimo ova pitanja i da kritički sagledamo svoj životni put? To su važna i izazovna pitanja koja ova predstava sadrži.
Ovo je večna tema, umetnost i politika. Preplitanje. To je roman o malom čoveku i malom umetniku koji preko politike dospeva do vrha umetničkog establišmenta. Da li je on žrtva ili aktivni kreator nacističke ideologije? Predani umetnik ili poslušni građanin?
U romanu postoje likovi koji su također umjetnici, ali koji su odbili da sarađuju sa nacizmom. Nacizam je bio nulta točka zla u civilizaciji. Nema tog uspjeha, nema te „umjetnosti“ koji mogu opravdati saradnju sa nacistima. Nacisti su ubili u gasnim komorama više od 6 miliona Jevreja i skrivili smrt još osamdeset miliona ljudi. Vršili su eksperimente nad ljudima; planirali da istrijebe čitave narode i kulture; izgladnjivali do smrti milione ljudi. To su bili zlikovici bez premca. Sarađivati s njima?
Nedavno je Mefisto igran u Novosadskom pozorištu. Sada i u Srpskom narodnom pozorištu, kako to tumačite? Vreme u kom živimo, političke okolnosti, ili opšta hipokrizija u kojoj je i umetnost? Šta je to što vas je isprovociralo da radite ovo delo?
Ja sam prvi put roman čitao prije 40 godina i od tada je on u vrhu moje liste najznačajnijih djela. Kada me je Milovan Filipović, direktor Drame, pozvao da režiram u SNP-u, brzo su se dogvorili, i Nemanja Milenković, direktor EPK, i Lazar Jovanov, programski menadžer su smatrali da se projekat odlično uklapa u program Tvrđava mira. EPK je već sad ostvarila veliki uspjeh i ja sam sretan da je Mefisto dio te velike i važne priče.
Vaš princip rada, drugačiji je u odnosu na druge reditelje, nije uobičajen, imate veliku ekipu uz sebe, na čemu se taj radioničarski pristup zasnivao?
Ja tako radim 40 godina, to je način na koji ja kreiram, i uglavno glumci i saradnici vole taj pristup jer im omugućava veliku slobodu.
Koji je, po vašem mišljenju, upravo domet umetnosti i koliko ona može da doprinese u dijalogu pomirenja, negovanju kulture mira?
Ogroman! I moramo još mnogo više raditi na tome.
Autorka: Gala Gajin
Foto: privatna arhiva, Salvatore Esposito, Vladimir Veličković
