Žene Novog Sada su se tokom istorije mnogo puta hrabro hvatale u koštac sa predrasudama i neravnopravnošću, i postizale uspehe koji su do tada bili nezamislivi. 

Pre samo nekoliko vekova žena je bila gotovo nevidljiva u društvu. U patrijarhalnoj sredini, kao što je bila naša, one nisu imale pravo glasa, pravo na obrazovanje ni pravo na rad. Ostalo im je jedino da igraju ulogu domaćice i majke. Kako to obično biva u životu, za svako pravilo postoji izuzetak. Upravo ti izuzeci su otvorili put borbi žena za čitav korpus ljudskih prava i ulazak u sve sfere društvenog života. Napredak se pre svega ogleda u prelasku žena iz uskog, porodičnog kruga u sferu javnog.

Judita Horovic, prva samostalna preduzetnica

Judita Horovic je bila žena koja je napravila presedan u novosadskom poslovnom svetu XIX veka. Podaci o Juditinom životu veoma su šturi. Čak nema nijedne fotografije lika ove žene. Zna se da je rođena 1787. god u Novom Sadu, u uglednoj jevrejskoj trgovačkoj porodici Horovic. Judita se školovala u vreme kada je to ženama bilo zabranjeno i bila je upućena u trgovačke poslove svoje porodice. Odlično je vodila poslovanje porodične trgovine Horovic koju je nasledila, i čija je delatnost bila prodaja prehrambene robe. Judita je izgradila ime i imidž žene koja je postala prva preduzetnica u do tada muškom poslu u pravom smislu te reči.

Svesna opšteg položaja žena u društvu, ona se borila za njihovu samostalnost i ravnopravnost, za ženska prava onda kada ona nisu postojala. U martu 1848. godine sa grupom istomišljenica predaje zahtev Magistratu za osnivanje prve ženske organizacije u gradu. Juditina ideja je bila da se ta organizacije brine o siromašnim i bolesnim ljudima, pre svega iz jevrejske etničke zajednice. Magistrat nije udovoljio zahtevu i on je odbijen. Juditina zamisao se ipak ostvarila, ali nakon njene smrti. Novosadske Jevrejke su 1876. godine osnovale Novosadsko izraelitsko dobrotvorno žensko društvo, koje je u kontinuitetu radilo do Drugog svetskog rata.

Judita Horovic živela je u današnjoj ulici Pavla Papa. Preminula je 1857. god. i sahranjena na Jevrejskom groblju u Novom Sadu. Judita Horovic bila je žena na vrhuncu zadatka, onda kada je biti žena u društvenom i poslovnom životu grada Novog Sada bio izazov.

Marta Jorgović (Neškova), prva Srpkinja sa završenom srednjom školom

Marta Jorgović (Neškova) prva je Srkinja koja je upisala i završila srednju školu, Prvu srpsku gimnaziju u Novom Sadu 1757. god. Nijedna devojka se čak i decenijama kasnije nije upisala u srednju školu. Pravo na školovanje bilo je privilegija muške populacije.

O njenom životu nema mnogo podataka. Rođena je u bogatoj i uglednoj srpskoj porodici oko 1742. godine. Srednju školu je upisala na insistiranje svog oca Neška Petrovića, koji je bio veliki dobrotvor srpskih škola. U školi je učila latinski, retoriku, sintaksu i poetiku. Završila je Prvu srpsku gimnaziju (današnju Zmaj Jovinu gimnaziju) u Novom Sadu, koju su do tada, a i mnogo decenija nakon nje, pohađali isključivo mladići.

Marta se udala za trgovca Jovana Jorgovića sa svojih 25 godina, što je po ondašnjim standardima bilo kasno. Imala je četvoro dece i umrla je pre svoje četrdesete godine, oko 1780.

Draginja Ružić, prva srpska profesionalna glumica

Draginja Ružić bila je prva srpska profesionalna glumica, članica ansambla Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Rođena je u Vranjevu (današnji Novi Bečej) 2. oktobra 1834. godine kao ćerka sveštenika Luke Popovića i njegove supruge Milice, domaćice. Draginja je prva otišla od kuće i u Srpskom Čanadu (Rumunija) stupila u tamošnju diletantsku družinu. Prvi put je nastupila na sceni 17. jula 1860. godine u ulozi Vidosave (Jovan Sterija Popović, Ajduci). Draginja je bila žena neobične lepote, snažnog temparamenta, visoke inteligencije, odlične dikcije i zvonkog glasa, svestrana i sa širokim i raznovrsnim dijapazonom uloga koje je odigrala. U svakom žanru postigla je visok umetnički nivo. Koliko je odskakala od ostalih glumaca ilustruje činjenica da je od početka imala najveću platu. U Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu radila je od 1861. do kraja svoje glumačke karijere. Igrala je najrazličitije uloge – od sentimentalnih i dramskih, preko karakternih, komičnih i ozbiljnih, do onih s pevanjem. Smatra se da je odigrala oko 350 uloga, a u svaku je unela mnogo realizma i prirodnosti, oživljavajući likove koje predstavlja. Njena ambicija i brižljiv rad doveli su do toga da je savreni kritičari ocenjuju kao veliku umetnicu najvišeg evropskog ranga. Neočekivano se povukla sa scene 1898. god, u svojoj 64 godini, a posle 38 godina provedenih na sceni. To je bilo iznenađenje, jer se smatralo da je u punoj umetničkoj snazi. Ona je, međutim, želela da ostane u sećanju publike iz svojih najboljih dana.

Draginja je bila udata za glumca Dimitrija Ružića i mnogo je doprinela njegovom umetničkom usavršavanju. Njihov brak bio je izuzetno skladan. Dimitrije Ružić i Pera Dobrinović (inače Draginjin zet) bili su najbolji glumci koje je Srpsko narodno pozorište imalo.

Draginja Ružić umrla je 6. septembra 1905. godine u Vukovaru u 71 godini. Njeni posmrtni ostaci kasnije su preneti u Novi Sad i sahranjeni na Almaškom groblju, u istoj kosturnici sa njenim mužem Dimitrijem i sestričinom (po najmlađoj sestri Sofiji) Milkom Marković. Njihov nadgrobni spomenik je 1999. godine proglašen za spomenik kulture.

Porodica sveštenika Luke Popovića i njegove žene Milice darovala je srpskom pozorištu slavna imena, čuvenu Pop-Lukinu umetničku dinastiju. Svih pet kćeri i dvojica sinova bili su talentovani za glumu, a uz to vredni i ambiciozni – Draginja Ružić, Ljubica Kolarović, Katica Popović, Jelisaveta Jeca Dobrinović, Sofija Vujić, Laza i Paja Popović. Njima su se pridružili zetovi i snaje – Dimitrije Ružić, Dimitrije Kolarović, Pera Dobrinović i Lazina žena Marija Adelshajm-Popović. Oni su sačinjavali skoro polovinu ansambla Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Čak su i unuci popa Luke nastavili glumačku tradiciju – Zorka Todosić (prva Koštana), Emilija Popović (jedna od prvih srpskih filmskih glumica), Milka Marković (prva srpska rediteljka) i Luka Popović (osnivač srpskog pozorišta za iseljenike u Americi). Milkin sin Dimitrije Mitica Marković, praunuk popa Luke, bio je odličan karakterni glumac i operski pevač.

Milka (Milica) Marković, prva srpska rediteljka

Milka Marković bila je glumica, mecosopran, prevodilac i prva srpska rediteljka. Bila je to jedna od najmarkantijih i najobrazovanijih umetnica svog doba. Glumila je i pevala u preko 225 predstava, režirala 16 komada i bavila se prevođejem dramskih dela za potrebe Srpskog narodnog pozorišta. Bila je jedna od malogrojnih muzički školovanih dramskih umetnika. Školovala je svoj snažan mecosopran i svirala klavir.

Poticala je iz glumačke dinastije popa Luke iz Vranjeva. Rođena je 1869. godine u Pančevu, u umetničkoj porodici. Njena majka Sofija Maksimović (kasnije Vujić) bila je čuvena glumica u SNP-u, a otac Aksentije Maksimović kompozitor i kapelnik u SNP-u. Vrlo rano ostaje bez oca koji je umro u Pragu. Osnovno obrazovanje sticala je po različitim mestima u kojima je njena majka imala glumačke angažmane, a višu devojačku školu završila je u Somboru. Prvu ulogu odigrala je sa samo pet godina, a sa 14 godina postala je pripravnica u Narodnom pozorištu u Beogradu, gde je za dve godine odigrala dvadesetak uloga. Godine 1885. stupa u Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu. Uglavnom je tumačila tragične uloge, a među najuspešnije se ubrajaju Šekspirova Julija, Ofelija i Kordelija, potom Marija Stjuart (Šiler), Toska (Sardu), Anđelija (Smrt majke Jugovića), Hasanaginica (Aleksa Šantić)…

Radi profesionalnog usavršavanja početkom XX veka posećivala je pozorišne centre Evrope – Beč, Prag, Berlin, Minhen, Drezden, Pariz, Rim, Đenovu, Veneciju… Svestrano obrazovanje Milke Marković obuhvatalo je odlično poznavanje književnosti, kao i mađarskog, nemačkog i francuskog jezika, sa kojih je prevodila dramske komade. Među prevedenim dramama koje videla novosadska publika nalaze se Čergarski život Barijera i Miržea, Gospođica Žozeta, moja žena Gavaoa i Šerveja, Fernanda Sardua, Male ruke Labiša i Martena, Jevrejin iz Poljske Šatrijana. Tokom svoje karijere režirala je ukupno 16 komada i svi su prikazani na novosadskoj sceni. Prva drama koju je režirala bila je Ljubav I. N. Potapenka 1911. godine. Usledile su Aveti H. Ibzena, Kradljivac A. Berstena, O tuđem hlebu I. S. Turgenjeva, Seoska lola E. Tota, Smrt majke Jugovića I. Vojnovića, Hasanaginica A. Šantića…

Privatni život Milke Marković obeležile su dve tragedije. Prva je smrt sina Stevana neposredno pred Prvi svetski rat, a druga je samoubistvo supruga Mihaila u Ženevi, gde su živeli za vreme rata. Po povratku u Kraljevinu SHS, priredila je niz koncerata širom zemlje sa sinom Dimitrijem, takođe glumcem, pevačem i rediteljem. Vratila se na scenu Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, gde je zvanično penzionisana 1925. godine, ali je nastavila sa angažmanima usled loših materijalnih prilika. Preminula je maja 1930. u Novom Sadu i sahranjena na Almaškom groblju. Milka je odlikovana Ordenom Svetog Save V reda. Ulice u Novom Sadu i Pančevu danas nose njeno ime.

Zorka Lazić, prva novinarka

Zorka Lazić je bila prva novinarka u Vojvodini. Rođena je oko 1878. godine u vojvođanskom mestu Neštin, kao ćerka bogatog trgovca i posednika, sinovca Svetozara Miletića. Roditelji su mnogo ulagali u njeno obrazovanje. Završila je Višu školu u Slavonskoj Požegi i pripremala se za ozbiljan književni rad. Od ranih dana pisala je za Zastavu, skrivajući se iza pseudonima. Jedino štampano delo joj je Himna mom dedi Svetozaru Miletiću.

Sa 20 godina se udala za književnika i novinara Simu Lukina Lazića, urednika satiričnog lista Vrač pogađač. Bio je ovo satirični list koji se bavio aktuelnim političkim temama.

Sa samo 24 godine ostala je udovica sa četvoro dece. Sudbina se poigrala njenim životom, pa je od bezbrižne, imućne i srećne žene postala nezbrinuta i bez sredstava za život. Pre toga su finansijski krah doživeli i neni roditelji, pa je Zorka sada preuzela brigu o njima i sestri. Želela je da sačuva časopis Vrač pogađač, koji joj je muž ostavio, ali pretplate su postajale sve neredovnije, a izdaci su se nagomilavali. Često se odricala i sna i hrane da bi sačuvala Vrač koji je njen muž toliko voleo, a ona verovala da znači srpskom narodu. Posle osam godina koliko je radila kao urednica, administrator, autor tekstova, rešila je da obustavi izlaženje lista. Poslednji Vrač pogađač izašao je 14. jula 1914.

Zorka Lazić se tada preorjentisala na dobrotvorni rad. Sa velikim uspehom bavila se smeštajem i ishranom dece, za šta je od kralja Aleksandra dobila orden Svetog Save. Posle Prvog svetskog rata vratila se novinarstvu i pokrenula Dečiji list. Sarađivala je sa zagrebačkim mesečnikom Ženski svet i beogradskim nedeljnikom Jugoslovenska žena. Bila je jedna od osnivača Jugoslovenske novinarske sekcije u Novom Sadu. Angažovala se za socijalno poboljšanje novinarskog staleža. Kada su listovi u kojima je radila prestali da izlaze, Zorka Lazić se potpuno povukla iz javnog života. Umrla je 1948. godine.

Ana Lazukić, prva profesionalna fotoreporterka

Ana Lazukić je prva žena profesionalni fotoreporter u nekadašnjoj Jugoslaviji. Rođena je kao Anna Hemm 1937. u Novom Sadu. Krojački zanat je izučila u Kuli, a potom školu za vaspitače u Novom Sadu. U školi se zaljubila u fotografiju, pa se po savetu nastavnika učlanila u Foto-kino klub Branko Bajić, u kojem je stekla osnovna znanja i počela da učestvuje na izložbama širom zemlje i osvaja nagrade. Studirala je mađarski jezik i književnost i, mada do diplome nikada nije stigla, stekla je odlično poznavanje maternjeg jezika.

Ubrzo je počela da radi kao novinar u redakciji dnevnog lista Magyar Szó, jednom od vodećih vojvođanskih listova na mađarskom jeziku. Svoje tekstove želela je da ilustruje vlastitim fotografijama, ali urednik joj nije dozvolio prilaz laboratoriji, govoreći kako dok je on šef, žena neće biti fotoreporter u novinama. Nakon udaje za fotografa Stevana Lazukića i rođenja ćerke Katarine, prešla je za lektora u redakciju omladinskog lista Képes Ifjúság i tu je ostala od 1970. do 1974. godine. Novi urednik Magyar Szó pozvao je da se vrati u ovaj list i to na radno mesto fotoreportera, što je ona rado prihvatila. Ostala je na ovom radnom mestu skoro 30 godina, sve do penzionisanja 1990.

Ana Lazukić bavila se novinskom i umetničkom fotografijom. Pored političkih i kulturnih dešavanja i njihovih učesnika, ona je fotografisala i različite životne teme. Uglavnom su to scene i situacije iz savremenog života, uz prisustvo određenog simbolizma, humora i metaforike. Među njene najupečatljivije radove u tom širokom opusu su prikazi demonstracija i okupljene mase, studenata, beskućnika, zaljubljenih parova, zanesenih čitača, spavača, koncerata i modnih događaja, život ljudi sa periferije. Serije radova nastale su u Americi, Engleskoj, Španiji, Francuskoj, Italiji, Danskoj… Bila je jedna od prvih fotoreporterki koje su pratile i sednice Skupštine Vojvodine i fudbalske utakmice na stadionu Vojvodine. Učestvovala ja na više od 300 grupnih izložbi u zemlji i inostranstvu, a imala je i 19 samostalnih izložbi. Osvajila je brojne nagrade u Novom Sadu, Beogradu, Splitu, Dubrovniku, Skoplju, Tokiju i Montevideu.

Ana Lazukić umrla je u 83 godini 2020. godine od posledica korona virusa. Sahranjena je na Novom groblju u Petrovaradinu. Kako je jednom prilikom rekla, „živela je za fotografiju i fotografisala život”.

Olga Hadžić, prva rektorka

Akademik prof. dr Olga Hadžić bila je srpska matematičarka, akademik SANU i prva žena rektor u Srbiji (1996-1998). Rođena je u Novom Sadu 1946. godine od oca Lazara i majke Radmile. Otac joj je bio advokat, a njegov deda po majci bio je književnik i lekar Ilija Ognjanović. Nakon završetka osnovne škole, upisala je gimnaziju Jovan Jovanović Zmaj, kao i instrumentalni odsek srednje muzičke škole Isidor Bajić u Novom Sadu, smer klavir. Diplomirala je matematiku na Filozofskom fakultetu 1968, a iste godine izabrana i za asistenta na Katedri za matematiku, na novoformiranom Prirodno-matematičkom fakultetu (PMF) u Novom Sadu. Magistarski rad pod naslovom „Diferencijalne jednačine u lokalno-konveksnim prostorima” odbranila je na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu 1970. godine. Dve godine kasnije, marta 1972, doktorirala je na PMF-u u Novom Sadu. Naslov njene doktorske disertacije bio je „Neki problem diferencijalnog računa u kokalno-konveksnim prostorima”. Na PMF-u u Novom Sadu završila je i magistarske studije iz oblasti turizma 2005, a godinu dana kasnije odbranila je i drugu doktorsku disertaciju iz oblasti strategijskog menadžmenta u turizmu. Naslov njene druge doktorske disertacije glasio je „Stejkholderski pristup upravljanju održivim razvojem kulturnog turizma”.

Olga Hadžić je na Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu stekla sva nastavna zvanja. U zvanje docenta birana je 1973, u zvanje vanrednog profesora 1977, za redovnog profesora izabrana je 1981. godine. Dopisni član Vojvođanske akademija nauka i umetnosti postala je 1984, a redovni član 1990. Redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti postaje 1991. godine. U okviru SANU bila je clan Odeljenja za matematiku, fiziku i geo-nauke.

Oblasti njenog naučnog rada su numerička matematika, metoda funkcionalne analize, topologija i teorija verovatnoće. Kao autor i koautor objavila je više od 200 naučnih radova i 21 knjigu. Za rektora Univerziteta u Novom Sadu izabrana je 1996. godine i tako postala prva žena rektor u Srbiji. Bila je glavna urednica časopisa Zbornik radova Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, serija za matematiku od njegovog osnivanja 1971. do 1995. godine. Olga Hadžić bila je vrhunski naučnik, profesor, erudita, veliki humanista, dobrotvor i dobitnik velikog broja nagrada i povelja. Umrla je u 73 godini 23. januara 2019. godine, i sahranjena je na Gradskom groblju u Novom Sadu.

Aleksandra Ivošev, prva osvajačica olimpijskog zlata

Aleksandra Ivošev je srpska sportiskinja i bivša reperzentativka Srbije u streljaštvu, koja je osvojila zlatne medalje na Olimpijskim igrama u Atlanti. Rođena je u Novom Saadu 1974. godine. Streljaštvom je počela da se bavi sa 13 godina, inspirisana knjigama Karla Maja. Već sa 16 je osvojila prvu medalju. Sa 17 godina postala je prvakinja Evrope. Lične rekorde je mahom postavljala na najjačim takmičenjima.

Tri puta je bila učesnik Olimpijskih igara. U Barseloni 1992. Aleksandra je nastupala kao nezavisni učesnik, jer je SR Jugoslavija bila pod sankcijama. Završila je na 14. mestu. Olimpijske igre u Atlanti 1996. donele su joj dve medalje. Zlatnu medalju osvojila je u disciplini malokalibarska puška 50 metara trostav, i bronzanu u disciplini vazdušna puška, 10 metara. Aleksandra Ivošev je tako postala prvi osvajač zlatne medalje za SR Jugoslaviju, odnosno Srbiju i Crnu Goru, na Olimpijskim igrama. Iste godine na Evropskom prvenstvu u Budimpešti osvojila je treće mesto u disciplini vazdušna puška. Na Olimpijske igre u Sidnej 2000. Aleksandra je došla nedovoljno spremna, po specijalnom pozivu Svetske streljačke federacije. Zauzela je 22 mesto.

Dnevni sportski list Sport dodelio joj je Zlatnu značku za najuspešnijeg sportistu SR Jugoslavije 1996. Iste godine Sportski komitet SR Jugoslavije proglasio ju je za najbolju sportiskinju. Nakon ovih uspeha Aleksandra se povukla iz sporta i prioritet dala porodici. Prestala je da trenira 2003. godine. U međuvremenu se udala i dobila trojicu sinova. Radi u streljačkom savezu Vojvodine.

Katarina Lengold Marinković, prva advokatica

Katarina Lengold Marinković je prva žena kojoj je priznato zvanje advokata i koja je upisana u imenik advokata Advokatske komore Vojvodine 2 septembra 1933. godine. U to vreme žene još nisu imale pravo glasa. Dobile su ga tek 1945.

Pola veka ranije u Beogradu je živela Marija Milutinović Punktatorka, koja se smatra prvom ženom advokatom ili, bolje rečeno, pravozastupnikom. Ona jeste završila pravni fakultet u Pešti, ali se povremeno bavila advokaturom. Formalno nikada nije bila član komore, niti joj je ministarstvo priznalo pravo da sebe naziva pravozastupnikom. Stoga, Katarinu Lengold Marinković smatramo prvom priznatom ženom advokatom u savremenom sistemu.

Katarina je rođena 1904. godine u Petrovaradinu. Rano je ostala bez roditelja, pa je u Potpunoj ženskoj gimnaziji u Novom Sadu dobila staratelja. Godine 1927. diplomirala je na Pravnom fakultetu u Subotici. Njena originalna diploma izložena je u holu Advokatske komore Vojvodine. Tokom studija upoznala je Lava Lengolda koji je u Srbiju došao iz Rusije 1918. godine i koji je kasnije bio sudija. Brak između Katarine i Lava nije dugo trajao. Okončan je razvodom, nakon čega se Katarina nije više udavala i nije imala dece. Položila je advokatski ispit 1932. i stekla uslov za upis u imenik advokata, što je i uradila godinu dana kasnije. U svom radu Katarina se najviše bavila građanskim, odnosno porodičnim pravom. Većina njenih klijenata su bile žene. Bila je voma aktivna u ženskim pokretima i bila je član Međunarodnog društva žena intelektualaca.

U toku okupacije za vreme Drugog svetskog rata, Katarini Lengold Marinković bio je zabranjen rad u advokaturi, ne zato što je bila žena, već zato što je bila politički i etnički nepodobna. Nakon okupacije, dve godine je vršila funkciju starateljke Advokatske komore Vojvodine. Zaslužna je za očuvanje kompletne ahive, koja datira još iz 1875. Godine 1949. ispisala se iz imenika advokata, duboko razočarana držanjem nove uprave u Advokatskoj komori Vojvodine koja je bila pod uticajem Komunističke partije. Katarina Lengold je otišla u penziju 1956. god. Živela je povučeno u Sremskim Karlovcima do tragične smrti 1974. godine. Poginula je u Zagrebu, u jednoj od najvećih železničkih saobraćajnih nesreća.

Katarina Lengold Marinković bila je prva žena advokat koja se razvela i imala ekonomsku samostalnost, bila je učesnica i lider mnogih ženskih pokreta, cenjen i poštovan advokat. Uprkos blistavoj karijeri i doživotnom zalaganju za ravnopravnost žena, ostala je zaboravljena.

Savka Subotić, prva aktivna borkinja za ženska prava

Jelisaveta Savka Subotić je jedna od prvih feministkinja u Vojvodini i jedna od najznačajnijih praktičnih pedagoškinja Vojvodine XIX veka. Zbog rada na emancipaciji žena dobila je počasno članstvo brojnih domaćih i međunarodnih ženskih organizacija.

Rođena je u uglednoj novosadskoj trgovačkoj porodici Polit 11. oktobra 1834. Brat joj je bio istaknuti političar, novinar i pisac Mihajlo Polit Desančić. Sa četiri godine je poslata u privatnu žensku školu za osnovno obrazovanje. Školovanje je dalje nastavila u Temišvaru, pa u Beču, gde se 1851. udala za Jovana Subotića. Jovan Subotić bio je doktor prava, književnik i političar, jedan od najznačajnih prvaka kulturnog i političkog života Srba u Habzburškoj monarhiji u XIX veku. Imali su sedmoro dece, a jedan od sinova, Vojislav, postao je poznati srpski lekar, otac praktične hirurgije i celokupne operativne medicine u Srbiji i jedan od osnivača medicinskog fakulteta u Beogradu.

Savka Subotić zalagala se za kvalitetno obrazovanje devojaka i zato je bila na čelu akcije za otvaranje srpskih viših devojačkih škola, koje su otvorene 1874. u Novom Sadu i Pančevu i 1875. god. u Somboru. Njen cilj je bio da se poboljša položaj žena u društvu i da one imaju pravo na obrazovanje i rad. Mnogo je ulagala u pedagoški rad među omladinom i ženama na selu. Shvatila je kakvu vrednost predstavlja ženska narodna radinost i deo aktivnosti usmerila na razvoj, proizvodnju i brendiranje srpske narodne radinosti, odnosno domaće industrije. Proizvodi koje su same izrađivale, poput ćilima, srpskog platna i veza, kao i određenih proizvoda izrađenih po Savkinoj zamisli, osvajali su svet. Savka Subotić je utemeljila sistem proučavanja ćilima u Vojvodini kao i hronološku klasifikaciju razvoja ćilima. O uspesima Savke Subotić svedoče nagrade na svetskim izložbama, među kojima je i nagrada na Pariskoj izložbi 1900. god.

Savka Subotić uživala je veliku pažnju evropske javnosti u Beču, Londonu, Parizu, Rimu Stokholmu i na stupcima mnogih evropskih listova o njoj se piše vrlo afirmativno. Posle predavanja Žena na istoku i na zapadu, održanog u bečkom Naučnom klubu 1911. i govora na Međunarodnom kongresu za žensko pravo glasa 1913. godine, postala je najpoznatija žena sa ovih prostora. Sarađivala je sa vodećim svetskim i evropskim feministkinjama, poput Rože Švimer, Kete Širmaher, Keri Čepmen Ket, Berte Papenhajm. Nijedan srpski intelektualac novosadskog kulturnog kruga, savremenik ove žene, nije izazvao toliku pažnju evropske javnosti kao što je ona to uspela. Savka Subotić je bila među vodećim feministkinjama krajem XIX veka. Njena borba za prava žena sadrži sledeće elemente: obavezno i kvalitetno obrazovanje i školovanje ženske dece, kvalifikovanje žena za različita zanimanje i njihovo uključivanje u rad kroz poštenu nadnicu, ekonomsko osnaživanje žena na selu, politička prava za žene, reforma rodnih uloga kroz reformu braka, promena odnosa prema vanbračnoj deci, antimilitarizacija (smanjenje budžeta za vojsku i povećanje za poljoprivredu i kulturu), omasovljenje lokalnog ženskog pokreta i uključivanje u međunarodni pokret.

Dobila je odlikovanja srpskog i ruskog dvora. U Novom Sadu je osnovala Prvu žensku zadrugu, koja je pomagala siromašnim devojčicama da se školuju za učiteljica. Bila je prva predsednica Kola srpskih sestara. Ostavila je zapise o mnogim poznatim i značajnim ličnostima iz druge polovine XIX veka.

Savka Subotić umrla je u Novom Sadu 25. novembra 1918, na dan kada su se Baranja, Bačka i Banat prisajedinile Kraljevini Srbiji. Njeni posmrtni ostaci preneti su u Zemun i sahranjeni u porodičnoj grobnici Subotića. I pored dostignuća kojima je trajno zadužila srpski narod, delo Savke Subotić je prećutano, naročito u novosadskoj kulturnoj istoriji zajednice u kojoj je ponikla.

Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar
Foto: Wikipedia