Fruška gora je Novosađanima, pored Dunava, sigurno omiljeno mesto za izlet i odmor od urbanog života. Pored planinarenja i roštiljanja na vidikovcima, Fruška gora nudi i mnoga kulturno-istorijska blaga. Kroz vekove je ona bila utočište mnogih naroda, od vremena Rimskog carstva, preko doba turske vladavine do danas. O ljudima u njenoj prošlosti svedoče objekti koji su zbog velikog značaja proglašeni spomenicima kulture ili su postali zaštitni znakovi mesta u kojima se nalaze, a ovde ćete pronaći neke od najznačajnih lokacija.
Rimski grad
ČortanovciMestašce između Dunava i obronaka Fruške gore, Čortanovci, skoro dva milenijuma krije ostatke rimskog utvrđenja iz 3. ili 4. veka. Castra Herkulis, ili Herkulova tvrđava. Ovo utvrđenje, koje je uništeno u napadu Varvara, koristilo je Rimljanima kao zaštitni objekat koji je sprečavao dalji prodor niz obalu Dunava. Sudeći prema ostacima oko utvrđenja, postojali su i civilni objekti, ali i rimsko groblje. Samo utvrđenje, koje je dodatno urušeno u klizištu u 9. veku, sastojalo se od nekoliko kula i bedema, od kojih su danas vidljivi samo ostaci.
Delovi utvrđenja se nalaze u Čortanovačkoj šumi blizu obale Dunava, a do nje vode brojni putokazi.
Vrdnička kula
Ako ste naumili da obiđete istorijske spomenike kulture na Fruškoj gori, Vrdnička kula je nezaobilazna destinacija na samo dvadesetak minuta od Novog Sada.
Najstariji podaci o ovom utvrđenju su iz 1315. godine kada se u spisima spominje kao Castrum Rednek, Rednak, Rednuk ili Regnicz, kao posed Kaločkog episokpa Dimitrija. Tada je utvrđenje verovatno koristilo kako bi štitilo prolaz od Rume do Rakovca. Kasnije je, sa prodorom Turaka, kula još neko vreme korišćena da bi ona do 17. veka bila potpuno razrušena, nakon čega nikada nije obnovljena.,
Na 400m nadmorske visine, Vrdnička kula vioka 18m se vidi i iz samog naselja Vrdnik, ali i kada se u njega ulazi sa sremske strane, što odaje njen strateški značaj, Na osnovu iskopina se pretpostavlja da je je ona samo deo jednog većeg utvrđenja. Nekada je postojalo dve kule, a ispod njih je bilo podgrađe, odvojeno zidinama. Postoje indikacije da su temelji postojeće kule iz doba rimskog carstva, a pronađeni su i predmeti iz tog vremena, kada je car Prob vladao imperijom iz Sirmijuma, na području današnje Sremske Mitrovice.
Kula je danas sanirana kako ne bi došlo do obrušavanja kamena. Takođe, postavljene su stepenice do ulaza u samu kulu, koji je izdignut nekoliko metara od zemje. U unutrašnjosti možete proviriti kroz prozorče u kamenu kroz koje se vidi ceo Srem, ali i Cer i Avala.
Do nje se iz Novog Sada dolazi ili preko Rakovca ili preko Iriškog venca, putem za Vrdnik. Na skretanju do kule, nalazi se veliki drveni znak za istoimeno etno naselje u podnožju uzvišenja na kojem je kula. Od znaka postoji strm put kojim za 15 minuta stižete do vrha. Postoji i putić sa stepenicama iza etno naselja.
Kamenolom Beli Majdan
Jedna od najzanimljivih struktura koja je napravljena ljudskom rukom, sigurno jeste kamenolom Beli Majdan (što je arhaična reč na turskom preuzeta iz arapskog jezika sa značenjem „kamenolom”) ili kako ga još nazivaju, Rakovačka pećina. Sa svodom visokim oko četiri metra, koji drže stubovi isklesani od stene, kamenolom podseća na kakvo drevno mesto pronađeno u dalekoj budućnosti opisano u naučno-fantastičnom romanu. Belina kaolinskog granita, koji je ekspolatisan do tridesetih godina 20. veka, kamenolomu daje neobičan sjaj i čistinu. Kamen su stanovnici Rakovca koristili za pravljenje temelja kuća i za izradu nadgrobnih ploča, a pretpostavlja se da je korišćen i za izgradnju Rakovačkog manastira.
Unutrašnjost koja ide nekoliko desetina metara u dubinu, svojim geometrijski isklesanim stenama odaje da ovo nije delo prirode. Kroz kamenolom su isklesane i stepenice, tako da je moguće istražiti unutrašnjost, ali sa puno opreza, jer uvek postoji opasnost da se delići stene obruše. Zbog toga postoje stepenice koje idu oko kamenoloma i vode na njegovu drugu stranu.
Veoma je lako doći do ovog upečatljivog zdanja. Svega stotinak metara posle manastira Rakovac, kod kojeg staje i prigradski prevoz, sa leve strane se nalazi znak na kojem piše „Beli Majdan”. Od znaka do pećine vodi strm zemljani put, kojim se za pet minuta stiže do nje.
Isposnica Isaije Parivodskog isklesana u steni
Nedaleko od Rakovačkog manastira, skrivena pod strmim bregom, nalazi se isposnica isklesana u steni. Isklesana u mekoj krečnjačkoj steni svetle boje, ona spravi kontrast oklonoj šumi. Kada je isposnica isklesana zna se samo na osnovu natpisa na njenim zidovima i zapisa u crkvenim knjigama. Pretpostavlja se da su je napravili monasi Rakovačkog manastira u 18. veku. Najstariji zapis je upravo onaj gde je ime Isaije Parivodskog, a datira iz 1711. godine. Ceo zid oko ulaza je ispunjen uklesanim natpisima na starim crkvenim pismima podvižnika koji su ovde boravili (uz mnoštvo potpisa novijeg datuma), a posećivali su je i veliki crkveni velikodostojnici.
U prosoriji koja služi kao molitvenik i u njoj su poslagane ikone mnogih svetaca.
Kao jedina isposnica u Vojvodini, ona je zaštićeni spomenik kulture zbog svoje velike kulturno-istorijske vrednosti, a do nje se može doći stazom iza Belog majdana ili onom iz Ledinaca.
Manastiri Fruške gore
Naravno, ne može se pričati o istorijskim objektima na Fruškoj gori bez reči o manastirima. Oni su celom dužinom ove planine nastajali od 15. do 18. veka, a iz tog perioda ih je sačuvano 16. Prolazeći kroz različite epohe i brojne ratove, neki od njih su više puta rušeni ili oštećivani, što u vreme turske vladavine, što za vreme Svetskih ratova, što u periodu NATO bombardovanja, da bi iznova bili obnavljani. Tokom ratnih perioda su bili važni za očuvanje kulturno-umetničke tradicije, ali i samog srpskog identiteta.
Tih 16 manastira su: Velika Remeta, Krušedol, Grgetek, Staro Hopovo, Novo Hopovo, Vrdnik ili Ravanica, Jazak, Mala Remeta, Šišatovac, Petkovica, Kuvežedin, Divša ili Đipša, Privina Glava, Beočin i Rakovac.
Manastir u Bešenovu jedan je od verskih objekata koji je bio porušen do temelja, a podizanje novog traje i danas.
Autor: Miloš Krstić
Foto: Jelena Ivanović
