Arheološka izložba pod nazivom San neolitske noći, na kojoj će biti prezentovano bogato arheološko nasleđe naše zemlje, koje svedoči o životu ljudi tokom neolitskog perioda, biće otvorena 15. jula u Muzeju Vojvodine. Autori izložbe su Mr Lidija Balj i Andrej Starović, a projekat u okviru Tvrđave mira, programskog luka Evropske prestonice kulture, u fokus stavlja kulturu mira i zajedništva. Upravo nas je ova izložba navela da, povratkom u prošlost, odgovorimo na pitanje kako je tekao civilizacijski razvoj tokom mlađeg kamenog doba.
Neolit na ovim prostorima
Neolit ili mlađe kameno doba je period između mezolita i bronzanog doba i njegovo trajanje varira od mesta do mesta. U jugoistočnoj Evropi je to period od oko 4.000 godina (7.000 – 3.000 god. pre nove ere), ali na centralnom Balkanu neolit je počeo oko 5.500 god. p. n. e. Smatra se mirnim periodom, bez većih sukoba. Karakteriše ga početak zemljoradnje i kultivacija žitarica, pripitomljavanje biljaka i životinja i prelazak sa nomadskog na sedelački način života, u stalnim zajednicama, kao i početak upotrebe keramike. Sve ovo je u potpunosti promenilo dotadašnji način življenja i utemeljilo osnove savremenog života. Najpoznatije neolitske kulture na području centralnog Balkana su starčevačka (6.200 – 5.300 god. p. n. e.) i vinčanska (5.300 – 4.200 godina p. n. e.).
Arheološka istraživanjima su dokazala da organizovan ljudski život u formi naselja, na području današnjeg Novog Sada, postoji u kontinuitetu od vremena najstarijih praistorijskih populacija do najnovijeg doba. Razlog za konstantno naseljavanje ovog prostora leži u neposrednoj blizini vode i prirodnih resursa za gradnju naselja i ishranu, kao i privrednom i odbrambenom značaju Dunava. Dunav je oduvek bio veliki komunikacioni pravac i krećući se njegovim obalama, migranti su dolazili i mešali se sa starosedeocima ili ih potiskivali u druge delove Panonske nizije. Arheološki nalazi dokazuju da je ovaj prostor naseljen u kontinuitetu od vremena neolita i najstarijih zemljoradničkih kultura, tokom bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba, vremena dominacije Rimljana na limesu, tokom varavarskih prodora u vremenu kasne antike i ranog srednjeg veka u Velikoj seobi naroda, sve do današnjeg vremena.
Tragom prvih zajednica
Teritorija današnjeg Novog Sad nekada je bila jedna pretežno močvarna aluvijalna ravan, sa ritskim šumama i obiljem vode, a na pojedinim suvim delovima – obale, rečne ade i grede, formirana su naselja, još u periodu mlađeg kamenog doba i ranog neolita (VI milenijum p. n. e.). S druge strane Dunava, na Petrovaradinskoj steni, tragovi neandertalskih zajednica sežu još u vreme starijeg kamenog doba i srednjeg palelolita (60.000-35.000 god. p. n. e.).
Arheološka nalazišta iz perioda ranog neolita otkrivena su na Sajlovu, a iz doba poznog neolita (V milenijum p. n. e.) otkrivena su na prostoru Temerinske petlje, Sajlova i Petrovaradinske tvrđave. Ovi lokaliteti su nastanjivani u kontinuitetu i tokom kasnijih perioda. Za period bakarnog doba karakteristično je širenje indoevropske populacije iz ruskih stepa na područje Panonije i jugoistočne Evrope. Tokom bronzanog doba (krajem III i tokom II milenijuma p.n.e) pojačava se seoba indoevropske populacije na ove prostore, a o njihovom životu na području današnjeg Novog Sada kazuju nalazi iz Ulice Matice srpske, Bulevara Mihajla Pupina, Ulice narodnih heroja, sa Temerinske petlje, Sajlova, Klise i Slane bare. Mlađe gvozdeno doba (tzv. period Laten) i vreme dominacije keltskih plemena Skordiska do danas je potvrđeno sporadičnim nalazima na Gornjem Sajlovu i Petrovaradinskoj tvrđavi i u široj zoni Čenej, Kać, Kovilj. Tokom ranog srednjeg veka, doba Velike seobe naroda i avarske dominacije, odnosno avarsko-slovenskog saveza, od VII do IX veka, organizovani ljudski život je dokazan na Sajlovu, širom novosadskog atara, ali i u centru grada u Ulici Laze Telečkog. Srednjovekovni period od X do XV veka obeležen je dolaskom Mađara i dominacijom njihove srednjovekovne države.
Materijalni dokazi srednjovekovne kulture otkriveni su na više lokaliteta: Petrovaradinskoj tvrđavi, Temerinskoj petlji, Sajlovu, Jugovićevu, Klisi, Slanoj bari, Telepu i tzv. Veleđijevom bregu, na današnjem Novom naselju u Ulici Mileve Marić, u centru grada u Njegoševoj ulici, Pašićevoj ulici, na Trgu slobode, u Ulici narodnih heroja, u Katoličkoj porti, porti Saborne crkve, u dvorišti Akademije umetnosti u Ulici Đure Jakšića, na Trgu Marije Trandafil, u Ulici Svetozara Miletića, na Pozorišnom trgu…
U samom gradu do sada su evidentirana pedeset dva arheološka nalazišta, a na širem gradskom području njih više od dve stotine. Obimnija arheološka istraživanja u starom jezgru Novog Sada započeta su tek u poslednjoj deceniji prošlog veka. Tako je u zimu 1991/92. god. otkriveno praistorijsko groblje spaljenih pokojnika, iz vremena s kraja bronzanog i početka gvozdenog doba (1.100-900 god. pre nove ere). Do danas je u starom jezgru, na “zlatnoj gredi”, tj. nekadašnjoj Dunavskoj adi, i njenoj neposrednoj blizini otkriveno osamnaest lokaliteta. Arheološki sadržaji koji su tada pronađeni, svedoče o naseljavanju ovog prostora u praistoriji, kasnoj antici i srednjem veku. Istarživanja na Petrovaradinskoj tvrđavi (2002-2004. god.) pomerila su starost naseljavanja ove stene u paleolit i vreme neandertalskih populacija. Obimna zaštitna arheološka istraživanja, koja se poslednjih godina obavljaju na teritoriji grada, a vezana su uglavnom za izgradnju infrastrukture, donose obilje novih lokaliteta i podataka.
Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka
Foto: Promo/EPK
