Ovo je samo jedna od crtica koja ilustruje život i smrt novosadske neoavangarde, konceptualnog umetničkog pokreta koji je definisao period s kraja 60-ih i tokom 70-ih godina u ovom gradu, a koji je išao u korak sa onovremenim internacionalnim umetničkim tendencijama. Mnogo je takvih crtica: neke od ključnih aktera ovog pokreta, možete očešati u prolazu, prelazeći pešački, videti u lokalnoj knjižari kako piju svoju prvu jutarnju kafu, ili prebiraju nova izdanja ploča – drugi su pak ovekovečani u raznim galerijama, muzejima i privatnim kolekcijama, dok ima i onih koji su, nažalost, napustili Novi Sad, ili prestali da se bave umetničkom praksom.
Procvat alternativne novosadske scene
Fenomen novosadska neoavangarda nije bio jedinstveni, tj. izolovani slučaj –pripadao je širem kontekstu sličnih kolektiva koji su, na tragu novoustanovljenih umetničkih praksi poput hepeninga, land art-a, performansa i body arta, te jezičkih eksperimenata itd. operisali i u drugim jugoslovenskim gradovima: Beogradu, Zagrebu, Subotici, Zrenjaninu, Ljubljani itd. Ipak, Novi Sad je tih 70-ih godina XX veka bio relevantan na kulturnoj mapi, najpre zahvaljujući čuvenoj Tribini mladih (današnji Kulturni centar Novog Sada u Katoličkoj porti), omladinskom centru koji je baštinio radikalne proboje na polju umetnosti, kao i časopisma Index koji je izdavala Matica srpska i časopisu Polja, a koji su, možda paradoksalno, bili okrenuti alternativnim i progresivnim umetničkim tendencijama i okupljali oko sebe umetnike sklone provokaciji tadašnjih estetičkih normi. Tribina mladih, tako je postala simbol jedne nove, drugačije, usudićemo se reći za tadašnje vreme, antiestablištmentske umetnosti, odnosno simbolički čvor i mesto okupljanja sa kojeg su iznikle grupe KÔD (Branko Andrić, Slavko Bogdanović, Ferenc Kiš-Novak, Janez Kocijančić, Miroslav Mandić, Mirko Radojičić, Slobodan Tišma i Peđa Vranešević), Januar, Februar, te grupa (Ǝ (Čedomir Drča, Vladimir Kopicl, Ana Raković i Miša Živanović) koje se danas smatraju eminentnim predstavnicima novosadske neoavangarde.
Bunt mladih umetnika i kraj jedne ere
Nošeni talasom studentskih promena iz sada već čuvene i prelomne 1968. godine, umetnički radovi ovih kolektiva i pojedinaca koje danas prepoznajemo kao neoavangardiste bili su uzglobljeni u momenat svog stvaranja – postavljali su pitanja, davali nove i drugačije odgovore, otvarali su polja igre (formom, jezikom, politikom), eksperimentisali i pokušavali da vide koliko daleko mogu da odu u svojoj kreaciji. Bili su prkosni, provokativni, ali i promišljeni, kontekstualizovani i povezani sa međunarodnom kulturnom scenom – važno je napomenuti da je grupa KÔD participirala na internacionalnoj sceni izlažući na Pariskom bijenalu (doduše u okrnjenom sastavu, budući da je sam poziv na ovaj umetnički festival bio predmet razilaženja u umetničkom smislu), svojevrsnom mestu legitimiteta.
Pored uzbuđenja, haosa, hrabrosti, (nadajmo se i zabave), koji su, zasigurno bili deo praksi ovih mini kolektiva, zajednički imenitelj bi bio i mladalački bunt, svojevrsni prestup, koji će ih dovesti u nemilost tadašnje kulturne politike i režima – umetnost neoavangarde počivala je na transgresiji, eksperimentu, dekonstrukciji postojećih formi – rečju, bila je preteća u svom novumu i smelosti. Kritički nastrojeni prema tadašnjim tvrdim dogmatskim stavovima koji se tiču kako umetnosti, tako i politike, poput mnogih avangardista pre njih, protagonisti novosadske scene postepeno su bivali skrajnuti – jedni su uklonjeni sa mesta urednika Tribine mladih, drugima je zabranjivan rad, dok su neki bivali marginalizovani ili revoltirani do te mere da su odustajali od daljeg bavljenja umetnošću. Mnogi od njih i danas učestvuju u kulturnom životu, bilo institucionalnom ili sa alternativne scene. Ukoliko su ostali u Novom Sadu – većina njih pije kafu u istoj knjižari. Opet, priroda je avangardnih pravaca da kako buknu, tako se i ugase: istorijske avangarde bile su odgovor na period društvenih previranja – operisale su u onom svojevrsnom prostoru između, koji se, pre ili kasnije zatvori, ali iza kojeg ipak ostaje trag, makar kao poster na zidu omiljene kafane.
Novosadska avangarda i dalje živi!
Duh avangarde ponovo će oživeti u Novom Sadu, kroz bogat program Druge? Evrope. Pozivamo vas da otkrijete fenomen novosadske i svetske neoavangarde na izložbi Milky way, koja će u danima pred nama krunisati godinu Evropske prestonice kulture. Multimedijalna postavka očekuje nas od 25. novembra na čak tri lokacije u gradu – u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, Likovnom salonu KCNS, kao i Distriktu. Osetite snažan uticaj avangardnih i buntovnih glasova. Ova sjajna izložba zatvoriće godinu titule EPK i prikazaće uticaje i refleksije nadaleko poznatog novosadskog neoavangardnog pokreta koji je Novi Sad upisao u evropske tokove umetnosti. Pogledajte sjajne radove preko 50 savremenih umetnika i umetnica, umetničkih kolektiva iz zemlje i sveta, poput Bila Viole, jednog od vodećih savremenih umetnika koji je izlagao u njujorškom Momi, Tejtu, Vitni muzeju, potom rad Irritation – There is A criminal Touch to Art konceptulanog nemačkog umetnika, jednog od pionira performansa, body arta-a i polaroid fotografije, Ulaja, koji će biti prikazan u saradnji sa Fondacijom Ulay iz Ljubljane, dok će kustoskinja izložbe biti Sanja Kojić Mladenov. Pogledajte u nastavku video.
*Umetnički dvojac Dei Leči činili su Bora Vitorac I Dragoljub Pavlov, Vujica Rešin Tucić, jedan od najeminentnijih neoavangardnih jugoslovenskih umetnika (Zrenjanin), smatrao ih je pionirima novih umetničkih formi poput hepeninga, performansa I umetnosti akcionisma
Autorka: Marina Savić
Foto: avantgarde-museum.com, Promo/EPK
