Na inicijativu Međunarodnog pozorišnog instituta, već više od 50 godina se širom sveta obeležava Svetski dan pozorišta, 27. mart. Upravo zato vam na ovaj dan otkrivamo šta sve krije burna prošlost Srpskog narodnog pozorišta, jedne od najznačajnijih pozorišnih institucija u Srbiji, čija velelepna zgrada spada u simbole Novog Sada.

Vekovima stara pozorišna istorija

Pozorišne predstave su se na prostoru današnje Vojvodine igrale i gledale još u vreme antike. O tome svedoče ostaci građevina rimskog pozorišta i numeracije od slonove kosti, nađeni na arheološkom lokalitetu Sirmijum, datirane u drugu polovinu III veka.

Sve je počelo venčanjem?

Srpsko narodno pozorište, najstarije profesionalno pozorište kod Srba, osnovano je 16. Jula 1861, kao posledica buđenja nacionalne svesti. Samo ime nosilo je snažnu poruku – priznavanje Srba kao nacije u Ugarskoj. Osnovano je sa devetoro glumaca, od kojih su se dvoje – Dimitrije Ružić i Draginja Popović, ubrzo potom venčali. Za upravnika je postavljen Jovan Đorđević, čije ime danas nosi velika sala Pozorišta. Oko sebe je okupio tim, u kojem je kao sekretar pozorišnog odbora bio i slavni pesnik Jovan Jovanović Zmaj.

Vino, jabuke ili pozorište?

Nakon što je Jovan Đorđević 1868. sa jedanaestero glumaca prihvatio poziv srpskog kneza Mihaila Obrenovića da pređe u Beograd i osnuje Narodno pozorište, na mestu upravnika zamenio ga je Antonije Tona Hadžić, koji je u vreme krupnih političkih promena u ondašnjoj Austrougarskoj monarhiji izgradio dobre odnose sa zvaničnim mađarskim faktorima i stekao njihovo poverenje i naklonost. Istovremeno je privukao još širu publiku omogućivši đacima Novosadske gimnazije da prisustvuju predstavama. Njima je poklanjao određen broj ulaznica. Karta za pozorište tada je koštala 10 krajcara ili 20 filira, a za taj novac u ono vreme moglo se kupiti tri kilograma jabuka ili dva litra vina.

Putujući ansambl

Srpsko narodno pozorište je dugo bilo putujuće pozorište koje je posle kraće sezone u Novom Sadu, odlazilo na gostovanja po vojvođanskim mestima. Pre nego što je postojala zgrada SNP-a, ansambl je predstave izvodio u gostionicama, među kojima su najpoznatije bile: Zeleni venac, koja se nalazila u dvorištu današnje Vojvođanske banke na Trgu slobode; velika sala na spratu kafane hotela Sunce na uglu Poštanske i Jevrejske; sala hotela Carica Jelisaveta, današnjih hotel Vojvodina, u vreme kada je njegov vlasnik bio Lazar Dunđerski.

Jedini put kada je u pozorištu bilo toplo

Između 1872. i 1892, predstave SNP-a igrale su se u Građanskoj dvorani (stari Redoutensaal) na Trifkovićevom trgu, odakle su bili prisiljeni da se isele usled određenih političkih odluka, a pod objašnjenjem da je zgrada trošna i sklona padu. Rešenje je tada ponudio veleposednik Lazar Dunđerski, inače veliki ljubitelj pozorišta, koji je započeo zidanje nove zgrade u prostranom dvorištu svog hotela Carica Jelisaveta. Na njoj su radili tadašnji vrhunski stručnjaci i eminentna imena arhitekture, enterijera i slikarstva. Pozorište je imalo 650 mesta, i zajedno sa hotelom bilo je jedina zgrada u Novom Sadu koja je imala električno osvetljenje. Predstave su se ovde igrale tokom 33 godine, sve do 1928, kada je izbio strašan požar koji je uništio celu zgradu. “To je jedini put da je u pozorištu bilo toplo”, primetio je jedan cinični Novosađanin, pošto je godinama grejanje u sali bilo takvo da je publika morala da sedi u kaputima. Bilo je sumorne simbolike u činjenici da je poslednja predstava odigrana u Dunđerskovom pozorištu nosila naziv Raspikuća.

Eksplozija u centru grada

Današnja zgrada Srpskog narodnog pozorišta počela se graditi po nacrtu poljskog arhitekte dr Viktora Jackijeviča, ali je došlo do raskida saradnje sa njim i glavni projekti su izmenjeni. Autor arhitektonskog rešenja bio je Arsa Dimitrijević, a dizajna enterijera Aleksandar Šaletić. Kada su se radovi na izgradnji približili kraju, devet starih kuća u Jevrejskoj ulici srušeno je eksplozivom, kao i nekoliko kuća u Uspenskoj ulici, a devastirana je i porta Uspenske crkve. Zato u vreme kada je zgrada svečano otvorena 28. marta 1981. građani nisu baš sa odobravanjem gledali na SNP kada bi prošli Pozorišnim trgom. Danas je situacija sasvim drugačija, a ova zgrada se toliko “odomaćila” na ovom mestu i uklopila u život Novosađana, da je ponekad teško poverovati da je Srpsko narodno pozorište čekalo 120 godina da se u nju useli.

Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar
Foto:Filip Petronijević