Prigradsko naselje uz Dunav, nadomak Novog Sada, mnogi najčešće povezuju sa jednom od najposećenijih manifestacija – Futoškom kupusijadom. Ipak, malo ko zna da ovo naselje može da se pohvali bogatom istorijom, činjenicom da je svojevremeno Futog bio najvažniji trgovački centar Evrope, te da je jedno od najstarijih naselja na ovom podneblju. Gotovo strarije i od samog Novog Sada…

Futog je podunavsko naselje, smešteno na levoj obali Dunava, 11 km zapadno od Novog Sada, koje broji više od 18 hiljada stanovnika. Nekada je bio prometna pomorska luka, trgovište i sajmište. O značaju mesta Futog kroz istoriju dovoljno govori podatak da se nekada za Petrovaradinski šanac ili Novi Sad, govorilo kao o naselju koje se nalazi kraj Futoga, a ne obrnuto. Sam naziv mesta potekao je od naziva Futtak (Vutok), od čega je izvedeno Futog, a što označava naselje između dva potoka, utoke. Prvi naziv mesta bio je Futak 1250. god, potom Futagh 1303, Futagah-opp 1456, Uj-Futak, Neu-Futak, Alt-Futak…

Predmeti stari 3 milenijuma

Na teritoriji Futoga pronađena su praistorijska nalazišta na potezu: Sesije, Gornje šume, Vodice, Bokternica i Pašnjak. Ovde je pronađena najveća bronzana ostava Vojvodine, stara preko tri milenijuma. Ostava broji preko 400 različitih predmeta ili 16 kg oruđa, posuđa, nakita… Ovi predmeti danas se čuvaju u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu.

Futog: varoš i evropski trgovački centar

Močvarno područje i nedostatak puteva uticali su na to da se na ovom delu toka Dunava stvori važna prometna pomorska luka, trgovište i sajmište. Pored Čerevića i Banoštora, Futog je dobio pravo na održavanje skele. Prvi pisani pomen Futoga potiče s početka XIII veka, u vreme tatarske najezde i svedoči o postojanju velike pristanišne luke. Princ Ištvan je 1270. god. Futogu dodelio pravo organizovanja službe za vuču brodova. Zbog ekonomskog i strateškog značaja, i razvoja poljoprivrede i trgovine, s druge strane, Futog dobija status varoši. Ugarski parlament je zasedao ovde nekoliko puta, a održan je i državni sabor velikaša u ratu s Turcima. Do dolaska Turaka Futogom su upravljali feudalci Futaki, Gorjanski, Ivan Korvin i Emerik Terek.

Tokom XIII, XIV i XV veka Futog je bio jedan od najvećih trgovačkih centara ovog dela Evrope. Naročito se trgovalo žitom, vinom, južnim voćem, mirođijom, kožom, tekstilnom kožom i stokom. Sačuvan je podatak da je rizničar ugarskog kralja Vladislava u Futogu, 1494. god, kupio za kralja 300 kg smokava za 20 forinti, a četiri dana kasnije je njegov učenik Petar na futoškom vašaru kupio šafran. Dunavskim putem su dolazili trgovci iz Male Azije i Crnog mora. Ovde su se susretali Turci, Cincari, Jermeni Persijanci, Rusi sa trgovcima iz evropskih zemalja. Najposećeniji je bio mitrovdanski vašar, koji je trajao šest nedelja. Futoški vašar, koji se održavao do kraja XVIII veka, bio je jedan od najvećih u Evropi. Futog je tada bio svojevrsna raskrsnica sveta. U kasnijem XVIII veku dolazi do razvoja pivarstva, proizvodnje kudelje, duvana, žita i povrtlarskih biljaka, naročito kupusa.

„Divna palanka“

Za vreme turske vladavine (1528-1687), Futog je bio sabirni centar vojske, brodova, hrane, i “divna palanka”, kako je opisao putopisac Evlija Čelebija. Kada su Turci definitivno proterani sa ovih prostora, futoško vlastelinstvo je iznajmljivano velikaškim porodicama, kao što su: general baron Jozef Nehem, grof Batler, grof Cernhaus, Jozef Odvajer, grof Fridrih Lorenc Kavrijan, Mihajlo Čarnojević, grofmaršal Andrija Hadik, grofovska porodica Kotek.

Hadik, koji je svom imenu dodao i predikat “fon Futaki”, angažovao je projektanta Franciskusa de Paola Maneta, koji mu je 1777. god. sagradio dvorac. Ovaj dvorac je monumentalna barokna građevina, dostojna Hadikove vojničke slave, titule predsednika dvorskog Ratnog saveta i namesnika Erdelja. Danas se u njemu nalazi Poljoprivredna srednja škola, sa domom učenika.

Poslednji vlasnici, do Prvog svetskog rata, bili su Marija i Rudolf Kotek, koji su sagradili rimokatoličku crkvu katedralnih razmera, Sveto Srce Isusovo (1907/8), do koje je iz dvorca svojevremeno, ispod magistralnog puta, vodio prostrani podzemni tunel.

U podrumu ovog dvorca su pronađeni ostaci zatvora, u kojem je nekada bio zatvoren feldmaršal August fon Makenzen. Kotekovi su izgradili i dve zadužbine – sirotište Rudolfinum i bolnicu Marianum. Inače, u ovoj crkvi nalaze se treće po veličini orgulje u bivšoj SFRJ, delo budimpeštanskog majstora Otoa Rigera.

Kotekovi su poklonili novčani prilog od čak 3.000 kruna za obnovu Srpske pravoslavne crkve Sveti vrači, što je bilo više od priloga bilo kog Srbina, koji nisu prelazili 550 kruna.

Srpski narod je dobrovoljnim prilozima podigao Crkvu Svetih Vračeva Kozma i Damjana (1776) i crkvu Svetih Blagovesti (1781). U pravoslavnoj crkvi Sveti Vrači, skrivale su se i čuvale mošti svetog kneza Lazara, i to u dva navrata 1716. i 1848. god. Ikonostas ove crkve je nacrtao Arsenije Teodorović, na oltaru je naslikana Tajna večera, na zapadnom zidu predstava Strašnog suda, a na svodu crkve kompozicije sa ulogom Bogorodice.

Grbovi Futoga

Obzirom na bogatu istorijsku tradiciju, nije čudno što je Futog imao šest opštinskih i pet vlastelinskih grbova. Najzanimljivi, ali i redak u srpskoj heraldici, je grb koji je pronađen na jednom pečatu iz 1739. god. U desnom delu nalaze se tri košnice, a u levom uspravni plužni raonik. Ovi simboli oslikavali su bogatstvo i ekonomsku moć Futoga, i ukazivali su na to čime se stanovništvo tog vremena bavilo.

Naseljavanje Futoga

Posle burnih ratova ovaj deo vojvođanske nizije, nekadašnje Ugarske, bio je demografski uništen. Velika Seoba Srba, koja se odigrala 1690. god, ojačala je srpski etnos na ovim prostorima. U Futogu je tada, u više navrata, boravio i sam srpski patrijarh Arsenije Čarnojević. Ali, habzburški vladari aktivno su učestvovali u naseljavanju novog katoličkog stanovništva. Od 1771. do 1774. god, trajala je kolonizacija Nemaca u Futog. Doseljeni Nemci formirali su naselje Novi Futog, dok su Srbi živelu u Starom Futogu. Doseljeni Nemci imali su svoju školu u naselju Novi Futog, dok su Srbi imali školu u Starom Futogu. Inače, prva zvanična škola u Futogu počela je sa radom 1707. god, u okviru manastira, a prvi učitelj je bio pop Janko. Takva situacija je bila sve do kraja Drugog svetskog rata. Posle Drugog svetskog rata, stanovništvo nemačke narodnosti je proterano iz Futoga, a kolonizovano je srpsko stanovništvo iz ratmo opustošenih predela BIH, Korduna, Banije i Like…

Bogata istorijska, ali i turistička ponuda

Futog je naselje koje može da se pohvali veoma značajnom istorijom i sve bogatijom turističkom ponudom. Jedna od najpoznatijih, i svakako jedinstvenih manifestacija, je Futoška kupusijada. Održava se svake godine na jesen. Inače, futoški kupus je autohtoni proizvod i vrsta kupusa koja se ovde proizvodi više od dva veka.

Na mestu gde je skela nekada povezivala bačku i sremsku obalu, između Futoga i Čerevića, danas se nalazi vikend naselje Čerevićka skela. Ovde se smestio splav-čarda Dunavac, koji se davne 1997. god. otisnuo iz Vukovara. Čarda nudi odlične riblje specijalitete, neizostavne tamburaše i pogled na dunavske vrbe.

Futožani najčešće posećuju divlju plažu Vok na Dunavu. Plaža je neuređena, ali vrlo prijatna, bez gužve i buke. Duž plaže se pruža drveće, koje stvara prirodan hlad. Tu obično sede odrasli, dok deca uživaju u plićaku ili prave svoja umetnička dela u pesku. Često ovuda prođe i Riza poslastičar, sa svojim sladoled-kombijem. Kada leti opadne Dunav, pojave se veliki sprudovi, kao i rečna ostrvca, koja meštani rado posećuju.

Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka

Foto: Marko Pudić