Smatra se da je ovo najstarija novosadska ulica, a sigurno je da je “najnovosadskija”. Mnogo ulica u Srbiji nosi naziv Dunavska, ali se ova novosadska izgovara drugačije, sa dugim akcentom na drugom slogu.
Iako je ovaj sokak u centru grada u velikoj meri zadržao nekadašnji izgled i baroknu estetiku iz XIX veka po uzoru na slične ulice iz austrijskih i mađarskih gradova, Dunavska je nekada mnogo više podsećala na orijentalne i turske ulice.
Za to su pre svega bili zaslužni trgovci i zanatlije poreklom iz turskih krajeva na Balkanu. Grci i Cincari koji su nastanili ovaj kraj pravili su orijentalni, odnosno balkanski tip kuća, sa trgovinama ili zanatskim radionicama sa ulične strane. Ulice su bile uske i krivudave, natkrivene strehama kuća koje su se gotovo dodirivale na sredini ulice. Dunavski sokak pre Bune više je ličio na tursku varoš. To potvrđuju i zapisi čuvenog političara Mihajla Polita Desančića, koji u svojim Uspomenama za Novi Sad kaže: „Bila je to poluorijentalna varoš i patrijahalna varoš. Sedelo se na klupama pred kućom, književnici s utu raspravljali svoja pitanja, trgovci i zanatlije sedeli sup red svojim lokalima u orijentalnom odelu, sa plitkim cipelama na nogama i ćibukom u ustima, i razgovarali grčki.”
Grčki i cincarski trgovci bili su koncentrisani oko Velike pijace, današnje Zmaj Jovine ulice tik uz Dunavsku. Pijaca će s ove lokacije nekoliko godina pred Bunu biti preseljena na mestu na kojem se danas nalazi Riblja pijaca.
Dunavski sokak je među novosadskim trgovcima bio smatran srećnim trgovačkim mestom, što je sujevernim Grcima i Cincarima bio presudan detalj. Bez obzira da li su verovanja u njenu taličnost tačna, činjenica je da je Dunavska imala povoljan položaj, jer je povezivala sve centralne ulice sa pijacom, a preko nje i sa Dunavom i Sremom. Arheolozi su u dvorištu jedne kuće u ovoj ulici pronašli ostatke turskog kupatila iz XVIII veka, što navodi na zaključak da su se tadašnji stanovnici ovog kraja, pre svega Grci i Cincari, rado predavali orijentalnim uživanjima i navikama.
Nešto kasnije, ova ulica će postati centar novosadskog štamparstva.
S obzirom na to da su orijentalne kuće balkanskog tipa građene uglavnom od drveta, sve su stradale u Buni 1849. Za razliku od njih, kuće panonskog tipa koje su gradili Srbi, građene su od postojanijih materijala, pogotovo one koje su dizali bogatiji trgovci i članovi gradskih vlasti. Njihove kuće su ušorile grad, formirale pravilne i široke ulice koje će vremenom postati urbanistički uzor.
Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar
Foto: Muzej Vojvodine
