Novi Sad je bogat spomenicima kulture, svedocima istorije koji nas podsećaju na događaje koje nikada ne smemo zaboraviti, ali i značajne ličnosti koje su ostavile pečat svojim delima. Vodimo vas na istorijsku, pešačku turu po centru Novog Sada kako biste doživeli samo delić bogate kulturne baštine Evropske prestonice kulture. Zastanite pred njima i odajte počast nekadašnjim velikanima, ali i stradalima…

Spomenik Svetozaru Miletiću

Spomenik Svetozaru Miletiću napravljen je od bronze, a visok je pet metara. Autor je vajar Ivan Meštrović. Prvi put je postavljen 1939, uklonjen za vreme Drugog svetskog rata i ponovo postavljen 1944. godine, ispred Gradske kuće u Novom Sadu. Spomenik je postavljen na novi postament od sivog mermera, dimenzija 215/138/157cm, vajara Pavla Radovanovića.

Svetozar Miletić (1826-1901) je bio politički vođa Srba u drugoj polovini XIX veka, najjača i najistaknutija politička ličnost građanske ere, advokat i gradonačelnik Novog Sada u dva navrata.

Krst u porti Saborne crkve – Bogojavljenski krst

Krst u porti Saborne crkve sv. Velikomučenka Georgija (Bogojavljenski krst), najstariji je sačuvani javni spomenik u Novom Sadu, napravljen od ružičastog mermera, visine okopet metara, nepoznatog autora. Prvobitno se nalazio na uglu Magazinskog (ili Glavnog) i Lebarskog sokaka, odnosno na uglu današnjih ulica Zmaj Jovine i Miletićeve, kod nekadašnjeg zdenca Save Vukovića. Dobrotvorka Marija Trandafil je obnovila krst 1867. god. Zbog postavljanja tramvajskih šina 1910. god, krst je premešten ispred Vladičanskog dvora, da bi 1957. god. bio premešten u portu Saborne crkve, a na njegovo mesto je kasnije postavljen spomenik Jovanu J. Zmaju.

Spomenik Jovanu Jovanoviću Zmaju

Spomenik Jovanu J. Zmaju, od bronze, visine 230 cm, rad je beogradskog vajara Dragana Nikolića. Postavljen je na postamentu od jablaničkog granita 90/90/90 cm. Spomenik je postavljen 1984. god, ispred Vladičinog dvora u Zmaj Jovinoj ulici u Novom Sadu.

Dr Jovan J. Zmaj (1833-1904) bio je lekar, pesnik, publicist i prevodilac. Jedan je od najvećih srpskih dečijih pesnika, uređivao je i sarađivao u mnogim listovima za deci i odrasle i saradnik je istaknutih srpskih političara u drugoj polovini XIX veka.

Spomenik Lazi Kostiću

Spomenik Lazi Kostiću napravljen je od bronze, ukupne visine 3 metra, na postamentu od 1 metra. Vajar je Stevan Filipović, a spomenik je postavljen u ulici Modene u Novom Sadu. Laza Kostić (1841-1910) bio je srpski književnik, pesnik, doktor pravnih nauka, advokat, novinar, poliglota i dramski pisac.

Spomenik Vasi Stajiću

Spomenik Vasi Stajiću autorsko je delo Slobodana Bodulića, a napravljen je od bronze. Visine je oko 3 metra, a ispred zgrada Skupštine i Vlade Vojvodine postavljen je 2011. godine. Vasa Stajić (1878-1947) bio je advokat, profesor, pisac, istoričar, politikolog i filozof, doživotni predsednik Matice srpske posle Drugog svetskog rata, kao i urednik časopisa.

Spomenik Đorđu Natoševiću

Spomenik Đorđu Natoševiću napravljen je od veštačkog kamena 220/50 cm, na konzoli u zidu 50/80 cm i delo je vajara Karla Baranjija iz Novog Sada. Ovaj spomenik je postavljen 1934. god, iznad ulaza u zgradu Učiteljskog doma u ulici Vojvode Putnika br. 1, u Novom Sadu. Dr Đorđe Natošević (1821-1887) bio je lekar, školski reformator i prvi pisac udžbenika po Vukovom pravopisu, autor Školske uredbe, pokretač Školskog lista i prvog dečijeg lista Prijatelj srpske mladeži, direktor Novosaadske gimnazije i predsednik Matice srpske.

Spomenik Mihajlu Pupinu

Spomenik Mihajlu Pupinu izliven je u bronzi, visine 3 metra, a autor je vajar Sava Halugin. Spomenik se nalazi na uglu ulice Modene i Bulevara Mihajla Pupina u Novom Sadu. Mihajlo Pupin (1854-1935) bio je srpski i američki naučnik i pronalazač, profesor na Univerzitetu Kolumbija, dobitnik Pulicerove nagrade i počasni konzul Srbije u SAD.

Spomenik Jaši Tomiću

Spomenik Jaši Tomići urađen je od bronze, a njegova visina iznosi 2,20 m. Napravljen je na postamentu od kamena, a autorsko je delo vajara Aleksandra Zarina. Spomenik je postavljen 2006. god, u Dunavskoj ulici u Novom Sadu. Jaša Tomić (1856-1922) bio je srpski političar, novinar, književnik, osnivač i ideolog Srpske narodne radikalne stranke u Vojvodini.

Spomenik Jovanu Popoviću Steriji

Spomenik Jovanu P. Steriju, sačinjen je od bronze 230/60 cm, na postamentu od kamena 32/74/62 cm, a rad je vajarke Marije Ujević iz Zagreba. Spomenik je postavljen 1981. god, ispred zgrade SNP-a, u Novom Sadu. Jovan P. Sterija (1806-1856) bio je književnik, dramski pisac, pesnik, professor prava na Liceju u Beogradu i jedan od najvećih srpskih komediografa.

Spomenik Peri Dobrinoviću

Spomenik Peri Dobrinovići napravljen je od bronze 240/125 cm, na postamentu od kamena i plinta od bronze 32/85/110 cm. Predstavlja autorski rad vajara Milanka Mandića iz Beograda. Postavljen je 1981. god, ispred zgrade SNP-a, u Novom Sadu. Pera Dobrinović (1853-1923) bio je jedan od najvećih pozorišnih umetnika, glumac i reditelj SNP-a u Novom Sadu, kao i Narodnog pozorišta u Beogradu.

Spomenik Marini Olenjinoj

Spomenik Marini Olenjinoj je urađen od belog mermera i izrađen u prirodnoj veličini. Autor ovog dela je Laslo Silađi. Na 60-godišnjicu smrti Marine Olenjine, pokrenut je projekat za izgradnju spomenika u njenu čast. Spomenik se nalazi spred zgrade SNP-a, u Novom Sadu. Marina Olenjina (1897-1963) je ruska balerina, zaslužna za osnivanje baleta u SNP-u, 8. marta 1950. godine. Prva baletska predstava Šeherezada izvedena je 25. maja, a Marina Olenjina bila je koreograf te predstave.

Spomenik Đuri Jakšiću

Spomenik Đuri Jakšići izrađen je u sedećem stavu, od bronze, a visine je 175 cm. Napravljen je na postamentu od kamena 44/65/45 cm, a rad je jugoslovenskog vajara i skulptora Jovana Soldatovića. Spomenik je postavljen 1982. god, u Dunavskom parku u Novom Sadu. Đura Jakšić (1832-1878), je jedan od najvećih srpskih pesnika, pripovedač i slikar.

Bista Miroslava Antića

Bista Miroslava Antića, glava od bronze 54/36 cm, postavljena je na piramidalnom postamentu od kamena 165/63/68 cm. Na postamentu je ploča nepravilnog oblika, a delo je rad vajara Pavla Radovanovića. Bista je postavljena 1992. god, u Dunavskom parku u Novom Sadu. Miroslav Mika Antić (1932-1986) bio je književnik, novinar Dnevnika, urednik Nevena, autor više igranih i dokumentarnih filmova.

Bista Branka Radičevića

Bista Branka Radičevića, poprsje od bronze 80/60 cm, postavljena je na postamentu od kamena 154/56/40 cm. Predstavlja rad vajarke Ivanke Acin. Bista je postavljena prvi put 1953. na Lenjinovom trgu (današnji Trg Mladenaca), a od 1974. god. se nalazi u Dunavskom parku u Novom Sadu. Branko Radičević (1824-1853) bio je lirski pesnik, romantičar, pristalica Vuka Karadžića.

Spomenik Sergeja Radonješkog

Spomenik Sergeja Radonješkog izrađen je u kamenu, a delo je autora Vjačeslava Klikova. Predstavlja poklon Novom Sadu od srpsko-ruskog prijateljstva, a spomenik je postavljen 1992. god, u Dunavskom parku u Novom Sadu.

Fontana Devojka sa rogom izobilja

Fontana Devojka sa rogom izobilja (Nimfa), poznatija kao Nimfa i Kupačica, prva je profana skulptura u Novom Sadu. Postavljena je 1912. god, a autor ove skulpture je vajar Đorđe Jovanović. Nalazi se u jednom od najlepših parkova Evropske prestonice kulture, Dunavskom parku (na samom ulazu), čiji je ona zaštitni simbol.

Bista Platona Atanackovića

Bista Platona Atanackovića, poprsje od bronze 80/80 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Nebojše Mitrića iz Beograda. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu. Platon Atanacković (1788-1876) bio je episkop bački, politički, kulturni i prosvetni radnik, doživotni predsednik Matice srpske.

Bista Tihomira Ostojića

Bista Tihomira Ostojića, poprsje od bronze 80/50 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Nikole Jankovića iz Kragujevca. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu. Tihomir Ostojić (1865-1921) bio je profesor i pisac, sekretar Matice srpske i urednik Letopisa.

Bista Vase Stajića

Bista Vase Stajića, poprsje od bronze 80/50 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Pavla Radovanovića. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu.

Bista Teodora Pavlovića

Bista Teodora Pavlovića, poprsje od bronze 80/50 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Radmile Graovac. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu. Teodor Pavlović (1804-1854) bio je publicista, advokat, urednik Letopisa, dugogodišnji radnik Matice srpske.

Bista Save Tekelije

Bista Save Tekelije, poprsje od bronze 80/50 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Jovana Soldatovića. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu. Sava Tekelija (1761-1842) bio je prvi Srbin sa pravnim doktoratom, narodni dobrotvor, osnivač Tekelijanuma u Pešti.

Bista Jovana Hadžića

Bista Jovana Hadžića, poprsje od bronze 80/50 cm, na postamentu od mermera 130/40/30 cm, rad je vajara Aleksandra Zarina. Postavljena je 1976. god, ispred zgrade Matice srpske u Novom Sadu. Jovan Hadžić (1799-1869) bio je advokat, osnivač i prvi predsednik Matice srpske, književnik, urednik Letopisa.

Spomenik Nadeždi Petrović

Spomenik Nadeždi Petrović, rađen je u bronzi, u prirodnoj veličini. Postavljen je 1995. godine ispred Spomen zbirke Pavle Beljanski u Novom Sadu. Nadežda Petrović (1873-1915) bila je jedna od najvećih srpskih slikarki, prva žena ratni fotograf, jedna od osnivača Kola srpskih sestara, dobrovoljna bolničarka. Ona je jedina žena čiji lik se nalazi na papirnoj novčanici Narodne banke Srbije od 200 dinara.

Spomenik Milanu Konjoviću

Spomenik Milanu Konjoviću, izliven je u bronzi, na osnovu gipsanog modela koji se dugo čuvao i izlagao u holu Galerije Matice srpske. Autor ovog spomenika je Jovan Soldatović. Postavljen je ispred Galerije Matice srpske 2017. god, kada su završeni radovi na obnovi fasade. Milan Konjović (1898-1993) bio je srpski slikar (“poslednji fovista”) i akademik, bavio se pozorišnom scenografijom i kostimografijom.

Spomenik Petru I Karađorđeviću

Spomenik Petru I Karađorđeviću visok je 4 m, a sa mermernim postamentom oko 10 m, težak više od 3.5 tone i izrađen je po modelu vajara Zorana Ivanovića. Postavljen je 2018. god, na Trgu Republike u Novom Sadu. Kralj Petar I Karađorđević (1844-1921) bio je kralj Srbije (1903-1918) i kralj SHS (1918-1921).

Nadgrobni spomenik jermenske porodice Čenazi

Grobnica-kosturnica porodice Tomanović – Čenazi, nastala je 1790. god. i danas je jedini vidljivi ostatak nekadašnjeg jermenskog groblja i uopšte postojanja Jermena u Novom Sadu. U ovoj grobnici počivaju baronica Tomanović, njene dve kćerke i zet Jermenin, Simeon Melik Čenazi. Spomenik je građen od kvalitetnog svetloružičastog mermera i vrhunskom izradom, što je omogućilo njegovu dugovečnost. Najslikovitiji elementi grobnice su stilizovane lobanje od belog mermera, visoke 18 cm. Od osam lobanja, ostalo je pet. Tri su ukradene poslednjih godina XX veka i do danas nisu nadomeštene. Na središnjem delu gornje ploče nalaze se četiri srca od belog mermera i na svakom je uklesan natpis UNCERTRNLICH (nerazdvojivo). Ova grobnica proglašena je spomenikom kulture 1997. god. Spomenik se danas nalazi na Bulevaru Mihajla Pupina, u blizini mesta gde se nalazila jermenska crkva, koja je srušena 1963. god.

Spomenik žrtvama racije

Skulptura Porodica, spomenik žrtvama racije, napravljena je od bronze, visine 400 cm, na postamentu od opeke 20/22/120 cm. Ispod skulpture se nalazi ploča od bronze 15/71 cm, na kojoj su ispisane godine 1941-1945, a niže na donjem delu postamenta nalazi se ploča od bronze 15/601 cm, sa tekstom na srpskom, mađarskom i slovačkom jeziku: Žrtvama fašizma – a fasizmus aldozatainak Obetiam fasizmu. Ator je vajar Jovan Soldatović. Spomenik je postavljen 1971. god, na Keju žrtava racije u Novom Sadu. Početkom 1992. god.spomenik je upotpunjen sa četiri bronzane ploče (54/59 cm) koje daju osnovne informacije o događaju i sa još 66 ploča (35/29 cm), na kojima su ispisan imena žrtava racije. Novosadska racija predstavlja masovnu likvidaciju Srba, Jevreja i Roma, koju su januara 1942. god. izvele mađarske vlasti u Novom Sadu, kada je za mesec dana ubijeno između 3000 i 4000 ljudi.

Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričar

Foto: Vladimir Veličković