Telep je gradska četvrt, locirana u zapadnom delu Novog Sada. Zauzima površinu od 3,45 km i u njemu živi nešto više od 20.000 stanovnika. Naziv Telep potiče iz mađarskog jezika, gde označava naselje.
Telep u vreme svog nastanka nije smatran sastavnim delom Novog Sada, bez obzira što je od centra udaljen tek par kilometara. Bio je naseljen isključivo mađarskim stanovništvom. Za većinu tadašnjih Novosađana, Telep je bio terra incognita. Situacija se počela menjati prvo izgradnjom Limana, uvođenjem redovnog gradskog prevoza, a u današnje vreme velikim građevinskim poduhvatima koji su potpuno izmenili izgled i strukturu stanovništva ovog dela grada.
U srednjem veku (12-14. veka) na prostoru Telepa postojalo je naselje po imenu Sent Marton. U kasnijem periodu naselje koje je ovde nastalo, zvalo se Daranjijevo naselje. Kako je do toga došlo ili, bolje rečeno, koje za to zaslužan? Naime, krajem XIX veka bolest vinove loze – filoksera, koja je stigla iz Severne Amerike, gotovo potpuno je uništila ovdašnje vinograde. Tadašnji ministar poljoprivrede mađarske Kraljevske vlade, Ignac Daranji je 1891. god. predložio da se građanima koji su spremni da se bave vinogradarstvom, daju na kredit, placevi sa obradivom zemljom. Naredne godine u Novom Sadu su se počeli deliti placevi. Svaka porodica je mogla dobiti po jedno jutro obradive zemlje, na kredit od trideset godina, ali pod uslovom da se na toj zemlji zasadi vinova loza. Posle isteka tog vremena zemlje bi prešla u vlasništvo porodice. Zasade vinove loze obezbedio je Aleksandar-Šandor Adamović. Aleksandar-Šandor Adamović je bio poznati novosadski trgovac i vinogradar. U Kamenici i Rakovcu imao je više od 100 jutara pod vinogradima. On je uvezao nove sorte iz Amerike. otporne na filokseru, i na nju je kalemio fruškogorske sorte. Za ovaj posao trebao mu je veliki broj radnika, kalemara. Kako bi privukao radnu snagu, odlučio je da svojim radnicima sagradi barake i kuće na naselju blizu Dunava. U to vreme je i grad počeo deliti placeve. Na ovom prostoru živeli su i radnici železnice.
Novoformirano naselje se prvo zvalo Daranji telep. Ali, u svakodnevnom govoru, a potom i zvanično, od 1927. do 1944. god, koristio se naziv Adamovićevo naselje. Znači, isti naziv koristio se kako za današnji Telep, tako i za današnje Adamovićevo naselje, što su danas dve zasebne gradske četvrti. Za početnu godinu naseljavanja Telepa uzima se 1889. Naselje je počelo da se formira na području današnjeg Adamovićevog naselja , da bi se posle 1890. god. proširilo na područje današnjeg Telepa. Prvo je nastao Severni Telep (Futoški put, Bulevar Evrope, Bulevar Patrijarha Pavla), a posle 1902. god. i Južni Telep (Somborski bulevar, Podunavska ulica, Ribarsko ostrvo, ulica Sime Matavulja i Šumska). Godine 1927-28. podignuta je škola Branko Radičević (današnja gimnazija “Laza Kostić”) i dve crkve, katolička i kalvinistička. Ovo naselje, 1931. god, brojalo je oko 9.000 stanovnika i to pretežno mađarske nacionalnosti. Godine
1945. naselje je podeljeno na zapadni deo, koji se od tada zvanično naziva Telep i istočni deo, koji zadržava naziv Adamovićevo naselje.
Telep je nekada bio radničko i vinogradarsko naselje, a danas je jedan od prestižnih delova grada, po kvalitetu stanovanja i života. I dalje je stecište novosadske mađarske zajednice, mada je srpsko stanovništvo većinsko. Mađarski kulturni centar Petefi Šandor, koji je osnovan na Telepu 1945. god, bavi se očuvanjem lokalne kulture novosadskih Mađara. Telep je danas sve urbanizovaniji, sa velikim brojem ugostiteljskih objekata, novim domom zdravlja… S druge strane, ovde se još uvek može čuti zavijanje pasa iz susednih dvorišta, mogu se videti klinci koje voze bicikl sredinom ulice sve do Šodroša.
Autor: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka
Foto: Marko Pudić
