Jedna od najtraženijih i najpopularnijih gradskih četvrti Novog Sada, Grbavica, ujedno je i jedan od najstarijih kvartova, koji je svojevremeno imenovan „na brzinu”. U nastavku vam donosimo priču o današnjem urbanom gradskom naselju koje može da se pohvali i nemalim brojem spomenika kulture, ali i drugim gradskim simbolima.
Novosadski deo grada koji broji 15-ak hiljada stanovnika, nalazi se između Adamovićevog naselja, Limana, Starog grada i Sajmišta. Ovaj deo grada proteže se između Futoške ulice, Bulevara oslobođenja, Bulevara cara Lazara i Cara Dušana. Ovo naselje je izgrađeno na aluvijalnoj terasi Dunava, na nadmorskoj visini od 76 do 78 m, a kako na nižim delovima leži na zasutim mrtvajama Dunava, a na višim na obalskim gredama, možemo reći da je tek simbolično „grbava“. Ipak, to nije glavni razlog zbog kojeg je Grbavica dobila to ime.
Kako je nastala Grbavica?
Ono što predstavlja zanimljivost je upravo način na koji je ovaj kvart imenovan. Šezdesetih godina prošlog veka, prilikom planske gradnje Grbavice, trebalo je ubrzati izgradnju stanova, te je tadašnji urbanistički inženjer Milan Cvetkov preuzeo gotove projekte sarajevskog kvarta pod nazivom „Grbavica“. Upravo je ovaj naziv ostao ne samo rani već i konačan naziv ove četvrti. Iako je današnji izgled i ime dobila u to vreme, Grbavica je postojala i ranije kao periferni deo grada. A ono što možda niste znali je da je u XVI veku, na prostoru ovog novosadskog kvarta postojalo seoce Bakša.
Dakle, od 60-ih godina pa sve do danas, ovaj kvart postaje sve popularniji za život Novosađana, posebno studenata, jer poseduje sve što je jednom stanovniku potrebno. Na ovom gradskom području nalazi se nekoliko osnovnih i srednjih škola, kao i dva studentska doma. Od osnovnih tu su Sonja Marinković, Milan Petrović i Branko Radičević, a od srednjih škola na Grbavici se nalazi ogranak škole Mileva Marić, zatim Srednja elektrotehnička škola Mihajlo Pupin i Srednja medicinska škola 7. april. Osim ustanova za obrazovanje učenika, tu su i vrtići, ali i pravoslavni hram u izgradnji. Uprkos tome što je novogradnja i na ovom području uzela maha, ovaj kraj i dalje karakterišu poneke kuće sa prostranim i uređenim dvorištima.
Kulturna stanica Eđšeg
Na početku ulice Antona Čehova, nalazi se dvorac Eđšeg, koji predstavlja jednu od osam novosadskih kulturnih stanica. Eđšeg je nesumnjivo jedno od najlepših zdanja na Grbavici izgrađeno 1890. godine, povodom 100. rođendana Streljačkog društva, a koje je projektovao čuveni mađarski arhitekta Đerđ Molnar. Nekada je Eđšeg bio mesto okupljanja i susreta na balovima, a upravo tu je održana i prva zanatsko-industrijska izložba, preteča današnjeg Novosadskog sajma. Nakon Drugog svetskog rata Eđšeg je napušten, nakon čega je ovo nekada velelepno zdanje počelo rapidno da propada. Zahvaljujući obnovi, koju je iniciralo lokalno stanovništvo, od 2012. godine u Eđšegu se ponovo održavaju kulturni događaji, performansi i drugi kreativni sadržaji. Izvanredna akustika ovog zdanja pruža dodatnu magiju svim koncertima koji se ovde održavaju.
Katoličko i Jevrejsko groblje
Prolazeći ulicom Doža Đerđa, u neposrednoj blizini Srednje medicinske škole možemo ugledati Jevrejsko groblje. Nastalo je početkom 19. veka, a sa sahranjivanjem prestalo 1974. godine, da bi nakon deset godina ponovo bilo otvoreno. Možda ste znali da su pre ovog groblja, u Novom Sadu postojala dva jevrejska groblja. Prvo groblje se nalazilo na uglu Bulevara Mihajla Pupina i ulice Kralja Aleksandra i ono je nastalo 1717, a ugašeno je 1749. godine. Posle toga, Jevreji su sahranjivani na groblju u ulici Alekse Šantića, a od prošlog veka u ulici Doža Đerđa. Na groblju ima porodičnih spomenika posebne umetničke i arhitektonske vrednosti, a upravo na ovom groblju se nalazi i veoma vredan spomenik žrtvama fašističkog terora.
Spomenikom kulture proglašeno je i Rimokatoličko groblje, nastalo 1860. godine, koje se nalazi u Futoškoj ulici i ulici Vojvode Knićanina, kod Jodne banje. Na kompleksu katoličkog groblja nisu obavljane sahrane od 1974. godine. Od 1991. godine i ovo groblje ponovo je otvoreno za sahranjivanje. Kapela na Rimokatoličkom groblju je podignuta 1875. godine, kao zadužbina Elizabete i Leopolda Gukera, što je zabeleženo na medaljonu iznad ulaznog portala. Na ovom groblju počiva veliki broj znamenitih ličnosti rimokatoličke, evangelističke i reformatorske veroispovesti, značajnih za istoriju Novog Sada. Kompleks katoličkog groblja čini, zapravo, pet grobalja – Rimokatoličko groblje, Reformatorsko (Kalvinističko) i Evangelističko groblje, kao i nemačko i vojno avijatičarsko groblje.
Limanska pijaca
Iako se teritorijalno nalazi na Grbavici, Limanska pijaca je jedna od najbolje snabdevenih tržnica u gradu. Na njenom mestu se nekada davno nalazila zgrada prve Železnicke stanice u Novom Sadu, a danas je tu Pošta. Sa strane Bulevara cara Lazara, duž cele pijace, primetićete cvetnu pijacu gde možete kupiti povoljnije bukete svežeg cveća za sve prilike, a očaravajuć miris pržene kafe i toplog peciva koje se širi u vazduhu, neće vas ostaviti ravnodušnim. Na uglu Vojvođanske i Puškinove zeteći ćete i manju tezgu sa starim časopisima, stripovima i knjigama, gde možete kupiti raritetne primerke.
Poslastičarnica Vremeplov
Još jedan simbol Novog Sada je i poslastičarnica Vremeplov, koja se nalazi na uglu Bulevara oslobođenja i Vojvođanske ulice, u blizini pomenute Limanske pijace. Iako postoji tek 21 godinu, Vremeplov je zaista postao na neki način ono što ime sugeriše. Deo lokala prepun je antikviteta – nameštaja, kase iz devetnaestog veka, telefonske centrale, gramofona… Naravno, ono što prvenstveno privlači Novosađane, ali i turiste, jesu vrhunski kolači.
Divni vlasnici Jasmina i Nemanja ne pristaju na kompromise kad se radi o sastojcima, pa su tako kolači sveži i ukusni, a prave se od belgijske čokolade i holandskog kakaoa. Ukoliko prvi put posećujete ovu poslastičarnicu, naša slatka preporuka je parče torte Mira Banjac, u čast poznate novosadske glumice. Ova poslastičarnica godišnje proda čak 1300 kilograma ove torte, što je, verujemo, dovoljan razlog da se prvom prilikom zasladite u Vremeplovu.
Foto: Jelena Ivanović, Uroš Dožić, poslastičarnica Vremeplov
