Tokom letnjih meseci Novosađani intenzivno provode vreme na Dunavu i oko Dunava, reci o kojoj su ispevane tolike pesme. Novi Sad možda nije najveći evropski grad na Dunavu, ali je jedan od onih s najviše mostova na njemu – ukupno jedanaest. Od toga se osam mostova nalazi ispod, a tri iznad ove reke, što je dokaz njegove burne prošlosti. Dunav povezuje različite evropske države i kulture koje su vekovima međusobno uticale jedna na drugu i mešale se u Novom Sadu, a ova reka ujedno predstavlja specifičnu prirodnu celinu i oazu svežine tokom toplih letnjih dana. U okviru programskog luka Dunavsko more, Evropske prestonice kulture, spajamo umetnost i ekologiju ukazujući na goruće ekološke teme, ali i višestruki značaj očuvanja Dunava, jedne od najznačajnihih evropskih poveznica.
Reka koja je spajala i razdvajala narode
Dunav je najznačajnija evropska reka i predstavlja evropski saobraćajni Koridor 7 (ili Dunavski koridor). To je žila kucavica evropskog kontinenta, reka koja je razdvajala i spajala narode, države, civilizacije, kulture i tradicije. Neverovatnom dužinom od 3505 km plovnog puta, spaja Atlantik i Mediteran (preko Bavarskog kanala), povezuje zapad i istok Evrope. Ovo je najprometniji vodeni put u Evropi, koji je oduvek imao važan strateški, ekonomski, ali i kulturološki značaj. Danas teče ili čini granicu deset zemalja: Nemačka, Austrija, Slovačka, Mađarska, Hrvatska, Srbija, Rumunija, Bugarska, Moldavija i Ukrajina. Na obalama Dunava nalaze se četiri glavna grada: Beč, Bratislava, Budimpešta i Beograd.
Tok Dunava dug je 2850 km i to je čini drugom, po veličini, evropskom rekom. Sliv Dunava podeljen je na tri fizičko-geografske sredine: sliv gornjeg ili alpskog Dunava, sliv srednjeg ili panonskog Dunava i sliv donjeg ili vlaškopontijskog Dunava. Na ušću u Crno more Dunav stvara deltu površine 5500 km2, s tri veća rukavca. Delta Dunava je zaštićena prirodna regija, koju je Unesko proglasio svetskom baštinom 1991. god. Međunarodni dan Dunava proslavlja se 29. juna, počev od 2004. god.
Dunav je reka sa najviše imena
Prvi pisani trag o Dunavu potiče od Herodota iz 5. veka pre n. e. Antički Grci, kojima je bio poznat samo donji tok, nazivali su ga Ister, a celu dužinu Dunava Histros ili Histri. Rimljani su koristili nazive Danubius za gornji tok (od izvora do ušća Save) i Istros ili Ister za srednji i donji tok. Sam naziv Dunav najverovatnije potiče iz keltskog jezika, u kome glasi Danuv, što znači „reka“. Ima i drugih mišljenja. Dunav nastaje iz dve manje reke, Brege i Brigaha, koje se spajaju kod mesta Donauešingena, pa monografski zapisi ovog mesta kažu kako otuda potiče naziv Donau. Međutim, na mermernoj ploči koja je mnogo starija od monografskih zapisa, a koja se nalazi na samom vrelu reke Brigah, piše „Caput Danubii“, tj. „Glava Dunava“. Inače, u Donauešingenu se nalazi Fontana iz XIX veka, nazvana “Donauquelle”, koja simbolizuje službeni izvor reke. Srbi, Hrvati i Bugari koriste naziv Dunav, dok Rusi, Česi, Slovaci i Slovenci kažu Dunaj. Mađari kažu Duna, Rumuni Dunarea, Italijani, Danubo, Francuzi le Danube, Englezi Danube, Nemci i Austrijanci Donau, a Turci Tuna.
Dunav kao granica carstava
Dolina Dunava – Podunavlje, kao prirodna i najkraća veza između zapadne Evrope i Orijenta, bila je pravac mnogobrojnih migracija i invazija. Nikada nije bilo lako premostiti ga, naročito na srednjem dunavskom toku gde je nekada bio širok i velik kao more. Dunav je, u prošlosti, predstavljao severnu granicu Rimskog carstva, odnosno prirodnu granicu između rimske i varvarske zemlje ili, kako su oni govorili, granicu između civilizacije i varvarstva. Za vreme vladavine imperatora Dioklecijana i Konstantina započinje velika izgradnja utvrđenja duž Dunavskog limesa. Od Singidunuma do ušća-delte Dunava, bilo je izgrađeno oko 160 malih i velikih tvrđava. Car Justinijan je stvorio najjaču moguću liniju odbrane na Dunavu, od napadača iz cele Evrope. Rimljani su podigli utvrđenje Kuzum (lat. Cusum), na području između današnjeg Petrovaradina i Sremske Kamenice. U to vreme se na Petrovaradinskoj steni nalazila osmatračnica za utvrđenu Rimsku granicu Limes, koja je odolevala napadima raznih osvajača. Dobro organizovanom signalizacijom, kratka poruka iz ovih krajeva bila bi primljena u Rimu za svega sat i po. Kasnije je na Dunavu bila granica između Habzburškog i Osmanskog carstva. Iz tog vremena ostale su na Dunavu, nekada velike odbrambene tvrđave, koje danas oduševljavaju posetioce. To su: Bačka tvrđava (koja nije direktno pozicionirana na Dunavu, ali se nalazi u njegovoj neposrednoj blizini), Petrovaradinska, Beogradska, Smederevska, Ramska, Golubačka i Fetislam (ili Kladovski grad).
Turistički potencijal
Područje Dunava je čuveni vinogradarski region i to više od 2.000 godina. Stoga se danas organizuju Dunavske vinske ture u uređenim i obnovljenim vinskim podrumima i vinarijama. U Vojvodini posebnu draž predstavlja Fruška gora, koja je u neposrednoj blizini Dunava. Sve to čini veliki turistički potencijal ove regije. Uz Dunav se promoviše i održivi biciklistički turizam, u kojem može da učestvuje više regiona. Dunav je najpopularnija reka na svetu za rečna krstarenja.
Novosadsko more
Kroz Srbiju Dunav protiče dužinom od 588 km. Prolazi kroz vojvođansku ravnicu i nacionalne parkove Fruška gora i Đerdap. Novi Sad leži na njegovim obalama, između 1252. i 1262. kilometra rečnog toka. Ovde je Dunav najuži, svega 220 metara. Od samog nastanka grad Novi Sad bio je vezan za Dunav. U grbu slobodne kraljevske varoši Novog Sada, iz 1748. god, nalazi se valoviti Dunav koji preseca zeleno polje, iznad čega leprša Nojev golub. Grad se spušta na reku svojim najstarijim ulicama, ali i novim gradskim četvrtima, šetalištima, plažama, brojnim vikend naseljima… Za novosađane Dunav je njihovo more. Tokom vrelih letnjih dana čitav grad se spusti na gradske plaže ili na rečna ostrva u blizini. Najposećenija je, svakako, uređena novosadska plaža Štrand, na kojoj vam toplo preporučujemo da ovog vikenda posetite Paviljon na Štrandu i uživate u kulturnim manifestacijama Evropske prestonice kulture.
Autorka: msr Ljiljana Dragosavljević Savin, istoričarka
Foto: Jelena Ivanović, Marko Pudić
