Kada je Novi Sad 2016. godine proglašen Evropskom prestonicom kulture za 2022. godinu, ovaj grad umetnosti prešao je prvi stepenik do ostvarenja jednog sna – sna Srpske Atine kao mesta odavno poznatog po kulturi i umetnosti, nauci i univerzitetu, multikulturalnosti, sportu… Istovremeno, kandidatura za titulu EPK bila je izazov za naš grad zbog koje je trebalo aktivirati sve postojeće, aktivne, ali i one zapostavljene i zaboravljene resurse iz oblasti kulture, kao i sve one izvore koji imaju kulturni potencijal. Upravo tu spadaju barokni gradić u podnožju čuvene Petrovaradinske tvrđave, zatim ulice najstarijeg novosadskog kraja, modernističke građevine koje su upisane u istoriju evropske arhitekture i industrijski objekti kojima je data nova namena.

Sada kada se osvrnemo na uzbudljivu godinu titule za nama, podsetimo se starih prostora za kulturu, trajno upisanih na kulturnu i turističku mapu Novog Sada, koja su obnovljena i prenamenjena zahvaljujući EPK, a koja ostaju Novom Sadu i Novosađanima kao trajni legat.

Obnovljeno je pet središta kulture koja datiraju iz 17. veka – Podgrađe Petrovaradinske tvrđave, 18. veka – Almaški kraj, najstariji deo grada koji je zaštićen kao istorijsko-ambijentalna celina, potom 19. veka – sam centar grada i Pozorišni trg na kom je smešten najstariji srpski teatar – Srpsko narodno pozorište, 20. veka – Distrikt, koji baštini stogodišnje industrijsko nasleđe, sada pretvoren u centar savremenog stvaralaštva, dok je 21. vek u Novom Sadu obeležen mrežom kulturnih stanica, kao novim središtem kulture i novim kulturnim modelom u ovom delu Evrope.

Podgrađe

Podgrađe Petrovaradinske tvrđave predstavlja arhitektonski barokni dragulj Novog Sada i jedno je od najvećih evropskih utvrđenja koje je građeno gotovo čitav vek, tokom 17. i 18. stoleća. Kamen temeljac današnje Petrovaradinske tvrđave postavljen je 1692. godine. O njenoj burnoj istoriji, legendama koje se vezuju za Tvrđavu i Podgrađe, ali i podzemnim vojnim galerijama, ponosno svedoči Petrovaradinski sat koji obrnutim kazaljkama pokazuje šta su vekovi doneli. Mala varoš nastala uz gotovo neosvojivu tvrđavu, postala je grad. Sada i jedno od pet središta kulture Novog Sada. Utvrde i kasarne sada su dom Muzeja Grada Novog Sada i Akademiji umetnosti, ateljeima i galerijama, a bedemi i vojni šančevi scenografija za dobro poznati evropski muzički festival.

Titula Evropske prestonice kulture doprinela je obnovi, te je Podgrađe, naš Gibraltar na Dunavu, ponovo zasijalo i zablistalo nakon 300 godina. Od prošle godine, Podgrađe je postalo sinonim za Doček u Novom Sadu. Umetnici i ljubitelji kulturnih dešavanja zasigurno će ga smatrati i gradom knjige, tačnije povezivati ga sa manifestacijom Podgrađe, koja će se i ubuduće realizovati leti u okviru projekta Kaleidoskop kulture. I ovaj završetak godine proslavićemo Dočekom u Podgrađu i iznova ga doživeti kao svetionik kulture na Dunavu.

Almaški kraj

Jedinstvene, krivudave ulice Almaškog kraja, najstarijeg dela grada koji potiče iz 18. veka, odaju utisak najsevernijeg mediteranskog grada. U ovom kraju i jednom od pet središta kulture, živela su neka od najvećih domaćih i evrospkih imena, te su najpoznatiji Almašani bili Đura Daničić, Jovan Jovanović Zmaj i Laza Kostić. Almaški kraj je danas jedinstven arhitektonsko – urbanistički kompleks, u kojem se još uvek oseti stari duh Novog Sada. Ovde se nalazi najveća pravoslavna crkva u Novom Sadu, Akademija umetnosti, radionice Srpskog narodnog pozorišta i Arhiv Grada Novog Sada, ali i Matica srpska, najstarija srpska, književna, kulturna i naučna institucija. Almaški kraj je danas jedna od glavnih urbanih gradskih celina u kojoj se nalazi i restaurirana nekadašnja fabrika svile – Svilara, koja je nakon 200 godina obnovljena za potrebe kulture (Kulturna stanica Svilara). Almaški kraj je u toku priprema za Evropsku prestonicu kulture i zvanično postao zaštićena kulturno-istorijska celina.

Centar

Centar Novog Sada, koji oduševljava svojom arhitekturom, ponosno ističe svoje brojne znamenitosti, poput Crkve imena Marijinog, među Novosađanima poznatije kao Katedrala, zatim spomenika Svetozaru Miletiću, najstarijeg teatra – Srpskog narodnog pozorišta, Matice srpske, Gradske biblioteke u jednoj od najstarijih ulica u Novom Sadu. Tu je, naravno, i Trg galerija – prostor koji objedinjuje tri muzejsko-galerijske ustanove: Galeriju Matice srpske, Spomen-zbirku Pavla Beljnskog i Galeriju Rajka Mamuzića. Dočekujući titulu Evropske prestonice kulture, srce grada bilo je epicentar Dočeka 7530. godine, gde smo bili svedoci spektakularne predstave Zeniteum. Pored Dočeka, program EPK oživeo je i nekadašnji Korzo, od davnina poznat kao gradsko šetalište i mesto susreta. Već petu godinu zaredom manifestacija Korzo održava se u centru grada na Bulevaru Mihajila Pupina, a ideja da se koncerti klasične muzike održavaju na otvorenom naišla je na oduševljenje publike.

Distrikt

Zapušteni industrijski kompleks poznatiji kao Kineska četvrt, na prostoru Velikog Limana koji baštini 100 godina dugu istoriju industrijskog nasleđa na 11.000 kvadrata, transformisan je na inicijativu Evropske prestonice kulture i postao je centar kulturnih dešavanja. Sedamdesetih godina prošlog veka počelo je iseljavanje industrije, od tada Kineska četvrt postaje oronuli i zapušteni deo grada. Ostaci trošnih fabrika bili su potpuno zapušteni i na korak do rušenja. Zahvaljujući Evroskoj prestonici kulture, Novi Sad je uspeo da sačuva ove objekte od uništenja i pretvori ih u nova mesta za „proizvodnju“ kulture, jedinstveni centar omladinskog i savremenog stvaralaštva.

Kulturne stanice

Među pet središta kulture našeg grada ubrajaju se i novonastale Kulturne stanice, zahvaljujući projektu Novi Sad – Evropska prestonica kulture. Dokaz da kultura u Novom Sadu zaista postaje način života jeste upravo ta mreža kulturnih stanica, koja je ostvarila vezu između građana i umetnika. Ovaj jedinstveni model restauracije industrijskog i kulturnog nasleđa u Evropi, čine kako novi, tako i obnovljeni prostori za kulturu u svim delovima grada. Osam kulturnih stanica: Eđšeg, Svilara, Liman, Barka, Bukovac, Mlin, Rumenka i pokretna kulturna stanica na točkovima Karavan danas su nova kulturna središta i na ovaj način nam je umetnost dostupna u svakom delu grada. Kroz kulturne stanice ovakvi sadržaji uključeni su u svakodnevni život svih gradskih četvrti, i polazno su mesto svih posetilaca koji žele da se upoznaju sa lokalnim načinom života, navikama, običajima i aspiracijama.

Prva obnovljena kulturna stanica grada Novog Sada je Eđšeg, zdanje izuzetne lepote, izgrađeno 1890. godine, koje je krajem 20. veka doživelo tužnu sudbinu i palo je u zaborav sve do 2012. godine kada je obnovljeno. Danas Eđšeg predstavlja prostor pogodan za izložbe, koncerte i druge kreativne sadržaje. Druga kulturna stanica nastala je preuređenjem već pomenute fabrike za bojenje svile. Kulturna stanica Svilara nalazi se u Almaškom kraju i otvorena je za sve umetnike, organizacije i sugrađane koji žele da učestvuju u kreiranju kulturnih sadržaja.

Kulturna stanica Mlin nalazi se u Radničkoj ulici i radi u službi najmlađih. Nova kulturna stanica nastala je na mestu nekadašnje fabrike testenine. Na nekadašnjem Velikom Limanu nalazi se kulturna stanica Liman. Ovaj kulturni prostor nastao je od oronulih starih fabrika. To je ujedno bio prvi objekat obnovljenog Distrikta. Kulturna stanica Barka smeštena je na obodu grada, u kraju Slane bare, Vidovdanskog naselja i Klise. Kulturna stanica Bukovac idealno je mesto da se pobegne od gradske vreve, zbog velike zelene površine, mogućnosti za uživanje u sportskim aktivnostima i ekologiji, te predstavlja novi model konzumacije kulturnih sadržaja. Kulturna Stanica Rumenka nalazi se nadomak Novog Sada. Ona unapređuje dosadašnji rad istoimenog kulturnog centra i prilagođava se raznolikom etničkom sastavu stanovništva.

Pet središta kulture, kroz bogatstvo umetničkog sadržaja, nastaviće da živi i nakon godine titule Evropske prestonice kulture, koja je pozicionirala ovaj grad na evropskoj mapi. Ovi epicentri kulture pružiće i ubuduće priliku mladim stvaraocima da se izraze, a ljubiteljima umetnosti da u njihovom stvaralaštvu uživaju, rastu i obrazuju se. Negovanje kulturne baštine na ovaj način doprineće stvaranju svežih, kreativnih programa koji će obogatiti život Novosađana i sve češćih posetilaca (večne) prestonice kulture.

Autorke: Anđela Dalmacija, Marina Marić i Leona Pap

Foto: Vladimir Veličković, Jelena Ivanović